Historia
Słupca pojawiła się w źródłach pisanych w 1282 roku, jako wieś należąca do kapituły poznańskiej, która osiem lat później otrzymała prawa miejskie. Pierwszy drewniany kościół, fundacji biskupa poznańskiego Jana Gerbicza, istniał już pod koniec XIII wieku, odnotowano go bowiem w 1296 roku. W 1331 roku uległ on spaleniu podczas najazdu krzyżackiego, jednak funkcjonował nadal w następnych latach.
Około 1400 roku postanowiono dokonać przebudowy, a właściwie budowy obecnej, murowanej budowli. Prowadzona była ona wieloetapowo. Wpierw wzniesiono prezbiterium z zakrystią i emporą, przy czym prezbiterium przez jakiś czas funkcjonować musiało samodzielnie, skoro otrzymało ozdobny szczyt zachodni. Po bliżej nieznanej przerwie, z fundacji biskupa poznańskiego Andrzeja z Bnina wzniesiono korpus nawowy, a ostatecznie na początku XVI wieku założono sklepienia.
W XVIII i XIX wieku kościół św. Wawrzyńca ulegał licznym przebudowom. W XVIII stuleciu dostawiono do niego nowożytną zakrystię oraz nadano wnętrzu wystrój barokowy. Jego częściowa regotycyzacja nastąpiła w latach 1949 – 1958 pod kierunkiem architekta Aleksandra Holasa.
Architektura
Kościół został wymurowany z cegły z użyciem kamieni narzutowych w cokole, jako budowla orientowana, trójnawowa i halowa z wyodrębnionym, starszym prezbiterium o kształcie w planie prostokąta. Zewnętrzne elewacje prezbiterium zasadniczo utworzono gładkie, artykulując je jedynie masywnymi, dwuuskokowymi przyporami, pomiędzy którymi przepruto głębokie i bardzo nisko schodzące okna o ościeżach profilowanych czterema kształtkami. Dzięki temu objawiająca się w oknach masywność muru zyskała przeciwwagę w delikatnych detalach. Ściany korpusu zrealizowano odmiennie, subtelniej i obficiej, choć przy użyciu tych samych kształtek. W tym miejscu wysmukłe okna prawie nie wcięły się w mur, a pojedynczy i niewielki uskok okiennych ościeży korpusu ukazał, iż jego ściany są stosunkowo cienkie (nie licząc okien elewacji wschodniej i zachodniej korpusu).
Kościół odznaczał się dużą ilością portali wejściowych. Małe ostrołukowe portaliki umieszczono w trzecim przęśle południowej i północnej elewacji korpusu i w zachodniej elewacji południowej nawy bocznej. Ich krawędzie ożywiono jedynie wklęskami lub sfazowaniami. Trzy najważniejsze portale prowadziły do zachodniego przęsła korpusu: od zachodu, południa i północy. Południowy osadzono w niewielkim prostokątnym występie muru, którego krawędzie obramowano wałkiem, a archiwoltę wsparto na wysokim, ukośnie ściętym cokole. Portale zachodni i północny otrzymały postać wysokiej i wąskiej ostrołukowej wnęki, w której umieszczono niższe, również ostrołukowe przejścia, w obu przypadkach oprofilowane wałkiem.
Wewnątrz korpus kościoła podzielony został na cztery prostokątne, ustawione poprzecznie przęsła w nawie głównej i wzdłużnie w nawach bocznych. Początkowo kościół przykryty był stropem płaskim, dopiero z początkiem XVI wieku zastąpiono go sklepieniem gwieździstym, opartym na arkadach międzynawowych, jakby wyciętych w masie jednolitej ściany i współtworzących tym samym filary, które otrzymały bazy lecz pozbawione zostały kapiteli. Duże szerokości arkad i ich obfite profilowania sprawiły, iż wnętrze uzyskało wielką przestronność i jednolitość, pogłębioną przez wysokie i głębokie ostrołukowe wnęki ścian naw bocznych mieszczące okna. Zarówno po filarach jak i po ścianach pomiędzy wnękami poprowadzono wzwyż płaskie i stosunkowo szerokie lizeny. Charakterystyczne, iż sklepienia w korpusie założono niedbale, z krzywymi żebrami, asymetrycznie.
Dwuprzęsłowe prezbiterium otrzymało nieco mniejszą szerokość niż nawa główna. Otwarto je arkadą o ostrym profilu, a oświetlenie zapewniono trzema gotyckimi oknami umieszczonymi we wschodnim przęśle. Pierwotnie światło wpadało jeszcze poprzez wysokie przeźrocze nadzakrystyjnej empory, która miała postać wysokiej wieżowej przybudówki przylegającej od południa do zachodniego przęsła chóru. Z prezbiterium dostać się również można było do zakrystii z dwuprzęsłowym wnętrzem nakrytym sklepieniem krzyżowo – żebrowym.
Stan obecny
Widoczny dziś kościół posiada gotycki wygląd za wyjątkiem barokowych szczytów i jest pośród zabytków późnogotyckich regionu wielkopolskiego jednym z najlepiej zachowanych, największych i artystycznie najdoskonalszych (pomimo nieco niechlujnych sklepień). Wygląd ten jest wynikiem powojennej regotyzacji, w trakcie której część pierwotnych detali architektonicznych pieczołowicie odtworzono, niektóre szczegóły zniekształcono lub zatarto, a inne odtworzono na podstawie prawdopodobnych domysłów i pojedynczych odnalezionych fragmentów (np. laskowania okien). Najstarszymi zachowanymi zabytkami ruchomymi są chrzcielnice gotyckie z XIV i XV wieku oraz figura Matki Boskiej Bolesnej z około 1400 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Grzybkowski A., Gotycka architektura murowana w Polsce, Warszawa 2016.
Kowalski Z., Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku, Poznań 2010.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.