Historia
Od wczesnego średniowiecza na terenie Sławna funkcjonował gród pomorski, będący ośrodkiem ziemi sławieńskiej, a na przełomie XII i XIII wieku stanowiący stolicą odrębnego księstwa. Od około 1230 do 1308 roku księstwo sławieńskie należało do Pomorza Gdańskiego, za wyjątkiem lat 1270-1273, gdy władał nim Wisław, książę Rugii. W 1308 roku ziemia słupska i sławieńska zostały opanowane przez Brandenburczyków i przekazane w lenno pomorskiemu rodowi Święców, z inicjatywy których w 1317 roku zostało lokowane miasto „Nova Zlavna”. Otrzymało ono osiem lat wolnizny, zapewne wykorzystanej na budowę drewniano – ziemnych obwarowań.
Pierwsza wzmianka o murowanych fortyfikacjach Sławna (Schlage, Slage, później Schlawe) odnotowana została w źródłach pisanych dopiero w 1400 roku, kiedy to miasto należało do księstwa słupskiego. Prawdopodobnie budowę murów miejskich zaczęto niewiele wcześniej, w drugiej połowie XIV wieku. W 1453 roku wzmiankowana była brama Koszalińska, a w 1458 roku brama Słupska.
Pomyślny rozwój miasta tylko lekko zahamowany został w czasie wojny trzydziestoletniej. W XVIII wieku stan murów miejskich określany był jednak jako zły, choć jeszcze w latach 1741 – 1787 poddawane były pracom remontowym. Już jednak około połowy XIX wieku rozpoczęto rozbiórki i burzenie średniowiecznych obwarowań. W 1913 roku przeprowadzono remont bramy Koszalińskiej, przed 1939 odnowiono natomiast bramę Słupską.
Architektura
Pierścień obwarowań zakreślał kształt owalu wpisanego w zakole rzeki Wieprzy i jej odgałęzień. Sławno otaczał od południa kanał odchodzący od Wieprzy, a łączący się na północy z rzeką Moszczenicą. Na południowym – wschodzie funkcjonował kanał zwany Drzewnym, natomiast od południowego – zachodu przekopano fosę. Ponadto dodatkową ochronę stanowiły podmokłe, trudno przejezdne tereny nad Wieprzą. Przez kanał i rozlewiska Wieprzy prowadziły do miasta dwa mosty: do bramy Koszalińskiej i Łąkowej.
Powierzchnia miasta wynosiła około 10 ha, a długość linii murów 1250 metrów. Główna oś komunikacyjna przebiegała z południa na północ i przecinała rynek, łącząc się z nim w przeciwległych narożnikach. Od strony wewnętrznej murów obiegała miasto uliczka podmurna. Fara nie została wzniesiona przy obwodzie murów, od których była oddzielona działkami zabudowań miejskich. Z powodu późniejszej rozbiórki nie jest pewne, czy miasto posiadało pełen obwód murowanych umocnień. Możliwe, że miejscami pozostał jedynie drewniany częstokół, a ochronę zapewniała rzeka Wieprz i jej rozlewiska.
Mur obronny wzmocniony był prostokątnymi basztami wykuszowymi, otwartymi od strony miasta. Prawdopodobnie były one wysunięte przed sąsiednie kurtyny, od których był wyższe maksymalnie o jedną kondygnację. Brak tylnych ścian baszt zapewniał mniejsze koszty i szybszy proces budowy, a także zabezpieczenie na wypadek zajęcia fragmentu obwarowań przez napastników (uniemożliwiał zabarykadowanie się, umożliwiał ostrzał od strony miasta). Wyjątkiem była baszta Więzienna założona na planie koła i zwieńczona stożkowym dachem. Chroniła ona prawdopodobnie jednego z zachodnich narożników miasta.
Miasto posiadało trzy bramy. Koszalińska i Słupska położone były na głównym szlaku komunikacyjnym, odpowiednio w południowej i północnej stronie miasta. Trzecia brama zwana Łąkową, zlokalizowana we wschodniej części miasta, prowadziła na podmiejskie pastwiska. Ponadto funkcjonowała jeszcze brama Polna w zachodniej części miasta, była to jednak zapewne tylko furta prowadząca na pola uprawne należące do mieszczan.
Dwie główne bramy założone były na planie zbliżonym do kwadratu, podzielone na pięć kondygnacji, wzniesione z cegły o anachronicznym w XV wieku wątku wendyjskim. Cztery górne piętra bram rozczłonkowane zostały smukłymi, dwudzielnymi blendami, a w dolnych kondygnacjach umieszczono ostrołukowe przejazdy bramne. Bramy zwieńczone były dachami dwuspadowymi, osadzanymi na schodkowych szczytach. W elewacjach zwróconych w stronę przedpola znajdowały się strzelnice, z tych też stron znajdowały się przedbramia. Komunikację pionową między przyziemiem a pierwszymi piętrami zapewniały schody w grubości muru, wyżej zaś drabiny lub schody drewniane.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego z obwarowań Sławna przetrwały jedynie brama Słupska i brama Koszalińska. Nie są one użytkowane, ani udostępnione dla turystów, jedynie dawnymi przejazdami bramnymi poprowadzone zostały współczesne drogi. W okresie nowożytnym ich otwory strzeleckie zostały powiększone do formy okien, a szczyty nie zachowały się. Wschodnia część miasta wciąż otoczona jest kanałem rzeki Wieprzy, a od północy Sławno ogranicza pełniąca rolę fosy rzeka Moszczenica.
pokaż Bramę Koszalińską na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Lukas E, Średniowieczne mury miejskie na Pomorzu Zachodnim. Poznań 1975.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012
Ptaszyńska D., Miejskie mury obronne w województwie koszalińskim, Koszalin 1974.