Historia
Kościół NMP i św. Jana Chrzciciela ufundowany i zbudowany został po lokacji miasta w 1317 roku, być może z inicjatywy księżnej Zofii, żony Barnima IV Dobrego z dynastii Gryfitów. W 1326 roku odnotowany został w źródłach pisanych ołtarz św. Wojciecha, sam kościół natomiast wspomniano w 1390 roku. W początkowym okresie patronat nad nim sprawował rycerski zakon joannitów. W pierwszej połowie XV wieku został powiększony o północną kaplicę oraz ciągi kaplic przy wieży, a wyposażanie świątyni trwało do drugiej połowy XV wieku.
W 1487 roku książę Bogusław X potwierdził joannitom posiadanie sławieńskiej parafii wraz ze wszystkimi przynależnymi przywilejami i dochodami. Patronatu tego nie posiadali już długo, gdyż w 1535 roku zwycięstwo reformacji na Pomorzu Zachodnim rozpoczęło sekularyzację dóbr klasztornych. Od trzeciego dziesięciolecia XVI wieku kościół był więc już świątynią protestancką, co zapewne zapoczątkowało pierwsze nowożytne zmiany w wystroju i wyposażeniu budowli, w związku z odmiennymi wymaganiami nowego kultu i zmieniającą się modą.
W końcu XIX stulecia kościół poddano remontowi prowadzonemu w stylistce neogotyckiej. Niestety doprowadziło to do wymiany wielu oryginalnych detali architektonicznych (maswerki i ościeża okienne). Po wejściu wojsk radzieckich do Sławna w 1945 roku, zabytek został zniszczony. Wypaleniu uległo wtedy wnętrze nawy i wieży, zawaliła się też część sklepienia nad prezbiterium. Sprawujący opiekę nad świątynią zakon franciszkanów rozpoczął jego odbudowę, która trwała do końca lat 50-tych XX wieku. Po powrocie w ręce katolików budowlę konsekrowano pod nowym wezwaniem Wniebowzięcia NMP.
Architektura
Kościół został wzniesiony na wschód od rynku miasta lokacyjnego. Zbudowano go z cegły układanej w wątku wendyjskim na fundamentach kamiennych. Osiągnął formę trójnawowej, założonej na planie krótkiego prostokąta bazyliki, z niższym, wielobocznie zamkniętym prezbiterium po stronie wschodniej i masywną, czworoboczną wieżą po stronie zachodniej, ujętą od północy i południa późnośredniowiecznymi kaplicami. W XV wieku dobudowano też od północy czteroprzęsłową kaplicę na nietypowym planie litery „L” i niewielką dwuprzęsłową zakrystię od południa. Wysoka wieża kościoła podzielona została na cztery kondygnacje i zwieńczona dachem z iglicą. Przylegającą do niej nawę przykryto dachem dwuspadowym, oddzielonym szczytem od nieco niższego dachu nakrywającego prezbiterium.
Na zewnątrz kościół opięty został przyporami, pomiędzy którymi umieszczono ostrołukowe, obustronnie rozglifione okna. Jako, iż ściany nawy głównej uzyskały tylko nieznacznie większą wysokość od prezbiterialnych i niewiele wystawały ponad dachy naw bocznych, to z okien nawy głównej widoczne z zewnątrz były jedynie archiwolty. Nawy boczne utworzyły wraz z kaplicami przywieżowymi jednolite bryły, jedynie pozostawione po rozbudowie ukośne przypory przypominały o wtórym przedłużeniu naw bocznych o trzy przęsła na zachód. Półszczyty naw bocznych oraz szczyt wschodni nawy głównej wypełnione zostały blendami, przy czym szczyt środkowy zdobiony był też pierwotnie sterczynami. Pod okapem prezbiterium i nawy głównej poprowadzono fryz z profilowanej cegły. Ze stosunkowo surowej elewacji kościoła wyróżniono jeszcze dekoracje szczytów kaplicy północnej z ostrołukowymi blendami pomiędzy lizenami przechodzącymi w sterczyny. Dość skromna elewacja zachodnia wieży z profilowanym portalem w przyziemiu przepruta została dużym oknem, a nad nim szeregiem blend trójkątnych oraz niskich blend ostrołukowych. Elewacje boczne wieży oprócz blend trójkątnych ozdobiono szeregami wąskich i wysokich blend ostrołukowych.
We wnętrzu korpusu kościoła trzy pary ośmiobocznych filarów z cokołami i profilowanymi narożnikami, otrzymały za zadanie dźwiganie ostrołukowych arkad, wyznaczając cztery prostokątne przęsła w nawie głównej i kwadratowe w nawach bocznych. Ściany nawy głównej podzielono ponad arkadami szerokim pasem wydzielającym kondygnację okienną, w której schodzące do tego poziomu wnęki okienne zamurowano, za wyjątkiem ostrołukowych szczytów. Na osiach filarów utworzono profilowane lizeny, na które w górnych partiach opuszczono żebra sklepienia gwiaździstego. Zastosowano gwiazdy sześcioramienne z żebrem przewodnim, które zniwelowały podziały międzyprzęsłowe, podobnie jak ośmioramienne sklepienia gwiaździste w nawach bocznych i kaplicy północnej. W nawach bocznych ścian utworzono odsadzkę cokołową na której wsparte zostały płytkie, profilowane przyścienne wnęki.
Prezbiterium złożone z dwóch przęseł prostokątnych, zamknięte zostało wielobokiem. W jego wnętrzu duże, trójdzielne okna umieszczono w niszach utworzonych przez lizeny, na które opuszczono żebra sklepienia gwiaździstego. W kolejności od zachodu utworzyły one motywy gwiazdy ośmioramiennej, sześcioramiennej i pięcioramiennej we wschodnim zamknięciu. Kaplicę północną otwarto do prezbiterium arkadowym prześwitem na piętrze oraz arkadą do nawy. Na ścianie obustronnie profilowanego uskokami łuku tęczowego od strony nawy głównej pozostawiono ślady planowanego, ale nie zrealizowanego, niższego niż późniejsze sklepienia. Przyziemie wieży skonstruowano na czterech masywnych filarach tworzących monumentalną kruchtę, otwartą zarówno od strony nawy głównej, jak i naw bocznych.
Stan obecny
Odbudowany ze zniszczeń spowodowanych drugą wojną światową, kościół nadal posiada pierwotny układ przestrzenny i gotycką bryłę. Zrekonstruowane musiało zostać sklepienie prezbiterium, wszystkie dachy oraz więźba dachowa. Wcześniej, w trakcie renowacji z końca XIX wieku wymienione lub odnowione zostały detale architektoniczne, takie jak maswerki i glify okienne, czwórlistny fryz na prezbiterium, północnej elewacji nawy głównej i podstawy wschodniego półszczytu nawy południowej (nie ma pewności czy jest on w całości dodatkiem nowożytnym, czy jedynie został odnowiony).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.