Historia
Kościół we wsi Skrzyszów po raz pierwszy wzmiankowany był w źródłach pisanych w 1416 roku. Późnogotycki kościół św. Stanisława wzniesiony został w 1517 roku, z fundacji Jana Amora Tarnowskiego, hetmana wielkiego koronnego i kasztelana krakowskiego. Budowniczym był cieśla Jan z Czchowa, na co wskazywałaby sygnatura na portalu wejściowym do nawy. Przed 1596 rokiem utworzony został polichromowany strop, wzmiankowany po raz pierwszy w tymże roku. W wyniku rozbudowy przeprowadzonej w latach 1770 – 1776 oraz 1893-1894 kościół powiększono o kaplice o charakterze transeptu, zakrystię i wieżę z izbicę. W drugiej połowie XX wieku odkryto pozostałości ściennych polichromii z początku XVI wieku i końca XVII wieku. Wkrótce później, w latach 1968 i 1972-1975 przeprowadzono konieczne naprawy kościoła.
Architektura
Kościół późnogotycki pierwotnie był niewielką budowlą, składał się bowiem tylko z czworobocznej, zbliżonej w planie do kwadratu nawy, oraz z zamkniętego na wschodzie trójbocznie prezbiterium, do którego od północy dostawiona była zakrystia. Nawę i prezbiterium przykrywać mógł wspólny dach dwuspadowy o jednej kalenicy, przedłużony na zakrystię. Całość wybudowana została w konstrukcji zrębowej, z wieńców poziomo kładzionych, łączonych w narożach bez użycia gwoździ belek.
Oświetlenie wnętrza późnośredniowiecznego kościoła zapewniały od południa i wschodu okna zamykane łukami trójlistnymi z kolistymi podwieszeniami. Wejście do środka wiodło od południa i zachodu portalami ostrołucznymi o schodkowych obramieniach, wewnątrz natomiast komunikację między zakrystią a prezbiterium zapewniał portal zwieńczony łukiem w ośli grzbiet. Prezbiterium od nawy oddzielał półkolisty łuk tęczy z profilowaną belką, na której umieszczony został późnogotycki krucyfiks z końca XV wieku.
Wnętrze nakrywały stropy płaskie, założone w nawie i prezbiterium na jednakowym poziomie, przy wykorzystaniu szeroko stosowanej w późnośredniowiecznej Małopolsce techniki z zaskrzynieniami, wykorzystywanej ze względu na dostosowywanie więźby dachowej do szerokości prezbiterium. Dolne belki więzara wsparte były w prezbiterium na ostatnim wieńcu ścian, przez co boczne, szersze części nawy nie dawały oparcia więźbie. Górne partie ścian prezbiterium przedłużono więc na nawę, aż do ściany zachodniej kościoła, uzyskując oparcie dla więźby. Z tego powodu wewnątrz kościoła boczne, szersze od prezbiterium części nawy robiły wrażenie jakby były przykryte obniżonym stropem, wyglądającym jak zawieszona skrzynia.
Stan obecny
Kościół od czasów późnego średniowiecza został znacznie powiększony i rozbudowany, lecz w stylistyce i o formach nawiązujących do pierwotnej budowli, zachował także częściowo późnogotycki detal architektoniczny oraz zabytki malarstwa, rzeźby i rzemiosła. Do najstarszych i najciekawszych elementów wyposażenia należą późnogotyckie stalle z przełomu XV i XVI wieku, umieszczone w prezbiterium, a także krucyfiks z XV wieku. Spośród średniowiecznych detali architektonicznych widoczne jest okno wschodnie prezbiterium, portal zachodni, południowy i wiodący do zakrystii. Nowożytnymi dodatkami są wydłużone kaplice o charakterze transeptu, wieża, obecna zakrystia. Powiększona została nawa.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Brykowski R., Kornecki M., Drewniane kościoły w Małopolsce południowej, Wrocław 1984.
Cisowski B., Duda M., Szlak architektury drewnianej. Małopolska, Kraków 2005.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.