Historia
Pierwotną, być może drewnianą budowlę z fundacji braci Prokopa i Feliksa Sieprskich, wzniesiono po epidemii w 1483 roku, w miejscu rzekomego objawienia się Najświętszej Panny Marii klerykowi Andrzejowi z Sierpca. Przy kaplicy założono kolegium dla sześciu mansjonarzy, zatwierdzone rok później przez biskupa płockiego Piotra z Chodkowa. Budowę późnogotyckiego, murowanego kościoła prowadzono od około początku XVI wieku, kończąc prace około 1513 roku. W 1567 roku dobudowana została kaplica grobowa Urszuli Lwowskiej, wnuczki Prokopa Sierpskiego.
W 1620 roku staraniem Zofii Potulickiej ze Zbąskich, właścicielki części Sierpca, sprowadzono sześć benedyktynek z Chełmna, dla których wybudowano obok kościoła klasztor. W 1655 roku oddział szwedzkich żołnierzy obrabował kościół i klasztor. W drugiej połowie XVII wieku prowadzono prace remontowe, powtórzone pod koniec XVIII wieku, po pożarze z 1794 roku, gdy kościół stracił dach i wyposażenie wnętrza. Kolejny remont miał miejsce w 1881 roku oraz w 1948-1949 po spaleniu w czasie Ii wojny światowej. W latach 1956-1957 i 1970-1971 przeprowadzono gruntowną renowację zabytku.
Architektura
Kolegiata założona została na wzgórzu, po północnej stronie miasta. Kościół wymurowano jednolicie, zachowując dobrą jakość wykonania. Pierwotny układ przestrzenny składał się z prostokątnego w planie, jednonawowego korpusu i węższego prezbiterium, na wschodzie zamkniętego ścianą prostą, po którego północnej stronie znalazła się zakrystia ze skarbczykiem. Od południa wejście do nawy poprzedzono kruchtą.
Od strony zewnętrznej elewacje kościoła opięte zostały regularnym rytmem uskokowych przypór i ostrołucznie zamkniętych okien. Tych ostatnich zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną brakowało od strony północnej. Wejścia do nawy umieszczono od południa oraz od zachodu, gdzie umieszczono profilowany portal osadzony w ryzalitowej kruchcie, którą podwyższono i wkomponowano w konstrukcję szczytową. Portal ujęto dwoma wnękami zamkniętymi ślepymi arkadkami opartymi na ceglanych konsolach – czterema niższymi, ostrołucznymi i trzema wyższymi półkolistymi. Szczyt zachodni wypełniono gęsto rozmieszczonymi blendami o dwułucznych zamknięciach, rozdzielonymi ustawionymi pod kątem filarkami, górą przechodzącymi w sterczyny. Szczyt wschodni prezbiterium także podzielono filarkami, ale blendy zamknięto ostrołukami i zgrupowano parami.
Nawa podzielona została na cztery przęsła, natomiast prezbiterium na trzy. W nawie wszystkie przęsła pokryto drewnianym stropem, prezbiterium pierwotnie mogło posiadać sklepienie. Dwuprzęsłową zakrystię przykryto sklepieniem krzyżowym, jednoprzęsłowy skarbczyk sklepieniem kolebkowym. Nawę od prezbiterium oddzielono arkadą tęczy o ostrołucznym wykroju.
Stan obecny
Kościół Wniebowzięcia NMP w Sierpcu jest jednym z najbardziej reprezentatywnych przykładów późnogotyckiej, jednonawowej budowli z wydzielonym prezbiterium, łączącym w sobie wiele typowych cech gotyku mazowieckiego (mocno rozczłonkowane blendami szczyty, portal zachodni), ale posiadającym także wyjątkowe, oryginalne rozwiązania (ryzalitowa kruchta złączona ze szczytem zachodnim). Pierwotny układ powiększono wczesnonowożytną kaplicą grobową przy południowej ścianie prezbiterium. Niestety większość okien kościoła została przekształcona, oryginalne gotyckie zachowało się tylko od strony wschodniej. Przebudowany został także szczyt kruchty oraz zwieńczenie szczytu prezbiterium. Wnętrze posiada wystrój współczesny i XIX-wieczny chór muzyczny. W ołtarzu głównym znajduje się rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem datowana na połowę XIV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur in Polen. Romanische und gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel, Petersberg 2015.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. X, województwo warszawskie, zeszyt 23, powiat sierpecki, red. I.Galicka, H. Sygietyńska, Warszawa 1971.
Kunkel R.M., Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa 2005.
Żabicki J., Leksykon zabytków architektury Mazowsza i Podlasia, Warszawa 2010.