Historia
Mieszkalno – obronna wieża w Sędziszowie (niem. Röversdorf) prawdopodobnie powstała w pierwszej połowie XIV stulecia. Jej fundator ani pierwszy właściciel nie został odnotowany w źródłach pisanych. Wiadomo jedynie, iż w 1268 roku wieś posiadał Bertold z Borowa zwany Polonus, stolnik na dworze księcia Henryka V Grubego, świadkujący często na dokumentach ostatniej ćwierci XIII stulecia. W 1326 roku książę Henryk jaworski przekazał prawa książęce do wsi rycerzowi Luppoldowi von Üchtritz. Dzierżył on Sędziszową do 1353 roku, a później dobra przejął jego syn, który ustanowił na Sędziszowej w 1368 roku wiano dla swej żony Anny.
W XV wieku wieża otrzymała obwód kamiennego muru obronnego, zaś na początku XVI wieku została rozbudowana przez dostawienie skrzydła południowego i wschodniego dla rodziny von Nimptschów. Przekształcili oni również wnętrze samej wieży mieszkalnej, celem podniesienia jej walorów rezydencjonalnych. Prace budowlane prowadzili oni jeszcze w stylistyce późnogotyckiej (sklepienie gwiaździste we wnęce okiennej bocznego skrzydła).
W okresie nowożytnym całe założenie zostało przebudowane na początku XVII wieku, gdy stało się własnością rodziny Lestów. Wraz z początkiem XVIII wieku Sędziszowa stała się własnością rodu von Weyrach, którzy w połowie tamtego stulecia przeprowadzili kolejną przebudowę, tym razem prowadzoną w stylu barokowym. Ostatnie gruntowne prace modernizacyjne miały miejsce pod koniec XIX stulecia z inicjatywy rodziny Hoffmannów.
Architektura
Wieża otrzymała cztery kondygnacje, wzniesione z kamienia na planie czworoboku o wymiarach około 12,8 x 14,2 metrów, należała więc do grupy największych rycerskich wieżowych siedzib mieszkalnych na terenie Śląska. Pierwotnie zwieńczona była dookolnym drewnianym gankiem, być może o funkcji hurdycji. Wejście do jej wnętrza prowadziło przez ostrołukowy portal osadzony na wysokości 2,4 metra nad poziomem gruntu, wprost na pierwsze piętro, najpewniej za pomocą zewnętrznych drewnianych schodów lub drabiny. Sposób taki po szybkim usunięciu wejścia pozwalał na łatwe odizolowanie wieży od potencjalnych napastników.
Wewnątrz wieży ciemną komorę przyziemia pierwotnie musiano wykorzystywać na cele magazynowe. Pierwsze piętro najpewniej pełniło rolę gospodarczą i służyło jako sień wejściowa. Na drugim piętrze, prawdopodobnie pełniącym rolę głównej, reprezentacyjnej sali (auli), umieszczono trójlistnie zamknięte okna, osadzone w głębokich wnękach z bocznymi siedziskami. Trzecie piętro miało przeznaczenie mieszkalne. Podobnie jak niższa kondygnacja wyposażone było w wykusze latrynowe osadzone na konsolach na ścianie zachodniej. W całej wieży na poszczególnych kondygnacjach nie istniały wewnętrzne podziały murowane, a co najwyżej drewniane, lekkie przegrody, zastąpione murowanymi dopiero w XVI wieku. Początkowo też wszystkie kondygnacje rozdzielone były płaskimi, drewnianymi stropami.
Wieża pierwotnie otoczona była fosą nawadnianą wodami z potoku Młynka oraz ziemnym wałem. Jeszcze w średniowieczu, najpewniej w XV wieku, ziemny wał zastąpiono kamiennym murem obronnym o regularnym, zapewne prostokątnym rzucie. Wieża znalazła się w jego północnej linii, być może wypełniała narożnik północno – zachodni dziedzińca. Natomiast po stronie południowej i wschodniej usytuowano na początku XVI wieku dwa nowe, niewielkie budynki. Samą wieżę wyposażono wówczas w sklepienia i murowane podziały wnętrz. Przebito też wygodniejsze wejście z poziomu dziedzińca.
Stan obecny
Wieża pomimo licznych i gruntownych przekształceń zachowała się w dobrym stanie, lecz niestety obecnie mieszczą się w niej biura i nie jest udostępniona do zwiedzania, a okoliczny teren jest mocno zaniedbany. Spośród średniowiecznych detali architektonicznych zachowało się jedynie gotyckie okno z trójliściem w ścianie południowej na trzeciej kondygnacji (obecnie zamurowane) oraz ostrołuczny portal na drugiej kondygnacji (pierwotne wejście). Pozostałe okna, ślady polichromii, sklepienia, stiukowe dekoracje pochodzą już z okresu nowożytnego. Także pseudokrenelaż jest wytworem XIX-wiecznym, zbudowanym niestety po usunięciu konsol drewnianego ganku.
Najstarszy z budynków dworskich tworzy dziś skrzydło wschodnie. Na parterze przetrwało w nim okno w ostrołucznej, szeroko rozglifionej oprawie (widoczne od strony podwórka), okno z prostokątną oprawą i szeroką fazą (od strony północnej), a w narożnym pomieszczeniu południowo – wschodnim jedna z wnęk posiada sklepienie gwiaździste z początku XVI wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku, Wrocław 2003.
Chorowska M., Dudziak T., Jaworski K., Kwaśniewski A., Zamki i dwory obronne w Sudetach. Tom II, księstwo jaworskie, Wrocław 2009.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Rosiek A.M., Siedziby rycerskie w księstwie świdnicko – jaworskim do końca XIV wieku, Kraków 2010.