Historia
Wieś Sątopy (Santoppen) założona została w 1337 roku. W akcie lokacji miejscowa parafia uposażona została czterema wolnymi włókami ziemi, jednak wznoszenie kościoła św. Jodoka rozpoczęto po ugruntowaniu lokacji, około końca XIV wieku, na co wskazywałyby podobieństwa fary do pobliskiej kolegiaty w Dobrym Mieście, przy czym kościół w Sątopach mógł powstać nieco wcześniej. Wieżę kościelną ukończono dopiero pod koniec XV lub na początku XVI wieku. W 1699 roku przeprowadzono remont i nieznaczną przebudowę kościoła powiększając ostrołukowe okna. W 1884 odnowiono zakrystię i kruchtę, a w 1886 roku po raz kolejny zmieniono wielkość otworów okiennych wracając do formy pierwotnej.
Architektura
Kościół wzniesiono z cegły na wysokim, dochodzącym miejscami prawie do 2 metrów, kamiennym cokole, jako budowlę orientowaną względem stron świata. Cegły ułożono w wiązaniu gotyckim, kamienia używano lokalnego, eratycznego. Korpus budowli uzyskał kształt wydłużonego prostokąta o długości aż 30,3 metrów i szerokości 13,1 metrów, bez wyodrębnionego prezbiterium. Na osi fasady zachodniej umieszczona została czworoboczna, smukła wieża o wymiarach 7,5 x 9,1 metra, pośrodku ściany południowej kruchta, a przy wschodniej części ściany północnej niewielka zakrystia.
Korpus kościoła pomimo braku sklepień opięty został przyporami, w narożach umieszczonymi pod skosem, przy ścianach wzdłużnych rozmieszczonymi nieco nieregularnie. Pomiędzy każdą parą przypór umieszczone zostało ostrołuczne okno, za wyjątkiem elewacji wschodniej gdzie otwór o uskokowym ościeżu przebito pomiędzy dwoma przyporami jedynie na osi. Przypory te zwieńczono miniaturowymi szczycikami, natomiast przypory narożne wyposażono w arkadki otwierające się na małe, zadaszone wnętrze (gdzie zapewne mieściły się rzeźbione figury). Podział poziomy elewacji zapewnił tynkowany fryz pod okapem dachu, na ścianie wschodniej poprowadzony także po przyporach.
Wejście do kościoła wiodło od północy, południa i zachodu. To ostatnie mieściło się w przyziemiu wieży, skąd ostrołukowym portalem o uskokowych ościeżach prowadziło do podwieżowego przedsionka. Ponad nim osadzono okrągłą, małą blendę, a wyżej duże tynkowane płyciny o różnych proporcjach, rozdzielone tynkowanymi fryzami po trzy z każdej wolnej strony. Najwyższe piętro, jako jedyne bez blend, wyposażono w dwudzielne przeźrocza Całość zwieńczono dachem siodłowym oraz pięcioosiowymi szczytami sterczynowo – schodkowymi z piramidalnym układem blend i krótkimi fryzami wieńczącymi poszczególne stopnie.
Podobnie jak w wieży, szczyty nawy i kruchty otrzymały formy sterczynowe i schodkowe. Siedmioosiowy szczyt wschodni został ozdobiony wysokimi blendami, rozdzielonymi w pionie trójkątnymi w przekroju lizenami, podwyższonymi do formy sterczyn. Blendy utworzono ciągłe. Horyzontalnie przedzielono jedynie trzy środkowe za pomocą gzymsu utworzonego z wystającego rzędu cegieł na poziomie drugiego stopnia. Cechą charakterystyczną było także utworzenie stosunkowo wysokich stopni zewnętrznych szczytu.
Stan obecny
Kościół w Sątopach to przykład średniowiecznego dojrzałego, dużego warmińskiego kościoła wiejskiego, o harmonijnych proporcjach i eleganckich dekoracjach osiągniętych prostymi metodami. Zachował on mury obwodowe korpusu, wieży i kruchty, jedynie zakrystia, choć znajduje się dokładnie na miejscu średniowiecznej budowli, jest w całości nowożytna. Również wnętrze korpusu posiada wystrój i wyposażenie nowożytne. Z pierwotnych detali architektonicznych zwracają uwagę szczyty wschodni i kruchty, a zwłaszcza szczyty wieży, które pośród gotyckich kościołów z powodu podatności wież na uderzenia piorunów w niewielu przypadkach dotrwały w oryginalnym stanie do czasów współczesnych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Ermland, red. A.Boetticher, Königsberg 1894.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Kościoły i kaplice archidiecezji warmińskiej, tom 1, red. B.Magdziarz, Olsztyn 1999.
Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.