Historia
Kościół w Sarnowie (w średniowieczu zwanym Kutembergiem) wzniesiony został na przełomie XIII i XIV wieku, pierwotnie pod wezwaniem św. Magdaleny, a rozbudowany (szczyt zachodni) w późniejszym okresie gotyku. Pierwsza udokumentowana informacja o nim pojawiła się w 1340 roku. Kościół był uszkodzony w 1655 roku podczas potopu szwedzkiego. Odbudowano go około 1667 roku, a przed 1881 rokiem poddano remontowi, wznosząc także neogotycką kaplicę grobową Działowskich. Kolejnemu zniszczeniu kościół uległ na skutek pożaru z 1938 roku. Odbudowany został rok później, wtedy też od strony zachodniej dostawiono kruchtę, a w prezbiterium założono sklepienie.
Architektura
Kościół został zbudowany z kamienia polnego przekładanego warstwami z gruzem ceglanym i granitem łamanym. W górnych partiach i na szczycie nadbudowano go cegłą. Otrzymał formę budowli jednonawowej, orientowanej względem stron świata, o wymiarach 15,7 x 12,9 metra, z węższym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium po stronie wschodniej wielkości 11,5 x 9,1 metra. Po północnej stronie prezbiterium znajdowała się zakrystia.
Zewnętrzne elewacje prezbiterium opięto przyporami, dwie ukośne umieszczono także w zachodnich narożnikach nawy, a dwie prostopadłe do osi przy ścianie południowej nawy. Elewacje murów pozbawione były zdobień, funkcje dekoracyjne posiadał natomiast siedmioosiowy szczyt zachodni nawy, rozdzielony na trzech poziomach rzędami ostrołucznych blend zamkniętych miniaturowymi wimpergami, przy czym wimpergi blend skrajnych dodatkowo ozdobiono żabkami. Każdą blendę oflankowały lizeny przechodzące w sterczyny, te ostatnie zakończone czterema drobnymi szczycikami.
Wewnątrz, pomimo wzmocnienia ścian stosunkowo licznymi przyporami, nawę przykrywał belkowy drewniany, prezbiterium natomiast drewniana kolebka. Oświetlenie zapewniały średniej wielkości, zapewne ostrołuczne okna, przebite od południa i wschodu. Elewacja północna, zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną, mogła pierwotnie być pozbawiona otworów za wyjątkiem portalu wejściowego.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego średniowieczne mury obwodowe nawy i prezbiterium, natomiast wszystkie aneksy są nowożytne (jedynie ściana wschodnia zakrystii jest oryginalna, gotycka). Całkowicie przekształcone zostały okna i większość detali architektonicznych, spośród których wyróżnia się zachodni szczyt nawy. Wewnątrz prezbiterium zwieńczone jest dziś współczesnym sklepieniem gwiaździstym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Kulm, red. J.Heise, Danzig 1887.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.