Historia
Początki zamku w Rokitnicy (niem. Rochlitz) wiązały się z księciem wrocławskim Henrykiem Brodatym, z którego inicjatywy budowla mogła powstać w początkach XIII wieku, być może początkowo w formie drewnianej lub częściowo murowanej. Prawdopodobnie jej zadaniem była ochrona brodu na rzece Kaczawie i kopalń złota w pobliżu Złotoryi. Z zamku rokitnickiego nadzorowana mogła być również akcja kolonizacyjna terenu Pogórza Kaczawskiego.
W źródłach pisanych osada „Rochitnica” po raz pierwszy pojawiła się w 1204 roku. W 1211 i 1217 roku w Rokitnicy książę wystawiał dokumenty, w 1277 roku odnotowany został rokitnicki urzędnik – klucznik („claviger”), natomiast sam zamek bezpośrednio odnotowano dopiero w 1294 roku, gdy w trakcie podziału schedy po Henryku IV Probusie pomiędzy jego spadkobierców, Henryka III głogowskiego i Henryka V Grubego, „Rochliz deme huze” został przekazany w ręce rycerza Fryczka Hacke, zaufanego księcia legnickiego. Jeszcze w tym samym roku wspomniany został klucznik zamkowy, niejaki Tilo. Niedługo później, na przełomie XIII i XIV wieku przeprowadzono rozbudowę rokitnickiego zamku, po zakończeniu której w 1318 roku odnotowano pierwszą wzmiankę o kaplicy zamkowej, a właściwie o jej proboszczu („Pfarrer der Kapelle in der Burg zu Rechelicz”).
Od lat 20-tych XIV wieku w Rokitnicy, przypuszczalnie na terenie zamku, znajdowała się komora celna. Jednak wraz z wykupieniem przez miasto Zlotoryję przywileju pobierania opłat celnych w 1385 roku, jej funkcjonowanie mogło zostać przerwane. Kolejnym ciosem dla znaczenia budowli mógł być okres wojen husyckich i prawdopodobne spalenie budowli w czasie najazdu z 1428 roku. W połowie XV wieku zamkiem zawładnąć mieli rycerze-rozbójnicy, czyniąc z niego swoją bazę wypadową. Doprowadziło to do zdobycia budowli przez wojska mieszczan świdnickich i wrocławskich w 1451 roku, po którym zamek nigdy nie został już odbudowany.
Architektura
Zamek usytuowany został po południowej stronie otoczonej wierzbami (rokitami) rzeki Kaczawy. Zbudowano go na plateau wzniesienia, na krawędzi terasy, której stoki chroniły go od północy i zachodu. Miał regularny plan zbliżony do czworoboku o wymiarach około 33 x 40 metry, z lekko załamaną kurtyną zachodnią, ze względu na konieczność dostosowania obwodu obronnego do kształtu terenu. Zamek chroniony był przez kamienny mur o szerokości 2,4 metra. 9 metrów od niego znajdował się drugi mur obronny tworzący z trzech stron międzymurze, za wyjątkiem odcinka zachodniego, gdzie zbocza była najbardziej strome. Wjazd na teren zamku prowadzić mógł przez kurtynę wschodnią, a następnie międzymurzem poprzez narożnik południowo – zachodni.
Czworobok murów obronnych zamku otaczały dwie suche fosy, podobnie jak parcham zakończone przed zachodnim spadkiem terenu (nie obejmowały rdzenia zamku od zachodu). Wewnętrzna fosa miała 25 metrów szerokości i około 7 metrów głębokości. Szerokość zewnętrznej fosy wahała się od 27 do 40 metrów, przy głębokości około 7 metrów. Pomiędzy nimi na południu i wschodzie znajdowało się sierpowate w planie podzamcze o maksymalnej szerokości około 28 metrów, zapewne pozbawione zabudowy murowanej. Oprócz fosy zewnętrznej jego ochronę zapewniał ziemny wał, przechodzący po stronie wschodniej w skarpę wąwozu.
Najstarszy budynek mieszkalny zamku prawdopodobnie zajmował południową część dziedzińca. Trzy z jego ścian tworzące zarazem część obwodu obronnego były murowane, ale czwarta, północna mogła być pierwotnie drewniana lub szachulcowa. Na przełomie XIII i XIV wieku wzniesiono drugi dom mieszkalny w północnej części dziedzińca, którego zachodnia ściana z racji ukośnie poprowadzonego muru obwodowego była ukośna. Mierzył on około 10 metrów szerokości i 35 metrów długości, ponadto od południowego – zachodu jego bryłę powiększała kaplica z wielobocznie zamkniętym prezbiterium po stronie wschodniej i emporą w części zachodniej. Wejście do kaplicy wiodło od południa, poprzez bogato profilowany portal. Emporę, a zapewne i wnętrze samej kaplicy przykrywało sklepienie krzyżowo – żebrowe. Budynek mieszkalny wyposażony był we wczesnogotycki detal architektoniczny, między innymi okazały portal wejściowy i dwudzielne otwory okienne.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego na powierzchni gruntu zachowała się tylko jedna ściana szczytowa wraz z dwoma sąsiednimi fragmentami murów wzdłużnych, stanowiąca część dawnej kaplicy zamkowej. Wzgórze zamkowe jest obecnie prawie w całości porośnięte lasem, dlatego dwie fosy zamkowe są nieco mniej czytelne. Wstęp na teren polany z reliktami kaplicy jest wolny. Wczesnogotycka głowica pałacu odkryta na terenie zamku znajduje się obecnie w zbiorach Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku, Wrocław 2003.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Łesiuk M., Stolarczyk T., Zamek Henryka I Brodatego w Rokitnicy (Stanowisko 2, Powiat złotoryjski) w świetle archiwaliów i prac archeologicznych z 2011 r.”, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, tom LIV, Wrocław 2012.