Historia
Kościół w Rogowie (Grosse Rogau lub Roge) został wzniesiony pod koniec XIII wieku, jako bardzo prosta i nieduża budowla sakralna, a w pierwszej połowie XIV wieku powiększony o dużo bardziej wyrafinowane architektonicznie prezbiterium. Po raz pierwszy odnotowany został w 1414 roku, w księdze roszczeń wykazującej straty spowodowane wojną polsko – krzyżacką. W 1457 roku wieś wraz z prawem patronatu nad kościołem, należąca jeszcze do niedawna do zakonu krzyżackiego, została przekazana przez króla Kazimierza Jagiellończyka miastu Toruniowi. W 1565 roku kościół stał się świątynią protestancką i pozostał nią aż do 1945 roku. Po przejęciu przez katolików konsekrowany został pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego.
Architektura
Kościół zbudowany został z kamienia eratycznego oraz cegły, tej drugiej wykorzystanej głównie do utworzenia detali architektonicznych (okna, portale, szczyty), także przy zastosowaniu kształtek. Pierwotnie składał się z prostokątnej nawy o wielkości 14,2 x 9,8 metra, oraz dostawionego w XIV wieku na wschodzie prezbiterium – niższego, również prostokątnego lecz nieco węższego, o wymiarach 9,2 x 7,8 metra. Obie te części przykryte zostały wysokimi dwuspadowymi dachami, przy czym dach prezbiterium przedłużono również na umieszczoną od północny zakrystię. W XV wieku dobudowana została od południa kruchta.
Kościół podpierały narożne, umieszczone pod skosem przypory, oraz dwie przypory prostopadłe do osi nawy. Wnętrze oświetlały ostrołucznie zamknięte okna, w prezbiterium osadzone w profilowanych ościeżach. Wejście do nawy wiodło od zachodu poprzez ostrołukowy, ceglany portal o trzech bogato profilowanych uskokach, nad którym utworzono prosty szczyt udekorowano jedynie trzema ostrołukowymi blendami. Drugi, podobny portal prowadził do kościoła od strony południowej. Poprzedzająca go od XV wieku niewielka kruchta dostępna była przez ostrołuczny, uskokowy ale pozbawiony profilowania portal.
Wschodnia elewacja prezbiterium kościoła została zwieńczona schodkowym szczytem, dzielonym wysokimi, tynkowanymi blendami umieszczonymi piramidalnie w pięciu osiach. Wszystkie je zamknięto ostrołucznie i elegancko oprofilowano po krawędziach. Nie zostały rozdzielone w pionie lizenami lub filarkami, natomiast podział horyzontalny zapewniły tynkowane fryzy wieńczące każdą blendę, niejako przeciągnięte przez wyższe blendy za pomocą gzymsowych obramień (z których górne osadzono jedynie we wgłębieniach blend, a dolne poprowadzono przez cały szczyt). W elewacji tej umieszczono również ostrołukowe okno, ujęte po bokach niżej umieszczonymi, ostrołukowymi blendami.
Stan obecny
Kościół zachował średniowieczny układ przestrzenny, ale odnowiony został w górnej partii szczyt zachodni, a większość okien powiększono i również odnowiono. W nawie jedynie południowe (zamurowane) okno zachowało oryginalne elementy, a w prezbiterium pierwotny kształt przetrwał u okna wschodniego. Nad oknem południowym prezbiterium widoczne są resztki opaski tynkowej ze śladami maswerkowych motywów. Nowożytnym dodatkiem są dwie masywne przypory przy kruchcie. Najcenniejszym, średniowiecznym elementem kościoła pozostaje wschodnia elewacja prezbiterium i zakrystii o wysokiej jakości architektonicznej, oraz portal zachodni nawy, kontrastujący z surową formą elewacji zachodniej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Thorn, red. J.Heise, Danzig 1889.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.