Historia
Miasto Reszel (Rößel) zostało lokowane przez kapitułę warmińską w 1337 roku, w pobliżu starszej strażnicy krzyżackiej („castrum Resl”), oddanej po umocnieniu się na zdobytych terenach biskupowi warmińskiemu. Miejskie mury obronne zaczęto wznosić wraz z murowanym zamkiem około połowy XIV wieku. Szybko rozwijający się Reszel w 1370 roku uzyskał od biskupa Henryka III Sorboma przywilej rozszerzający granice miejskiej zabudowy, co wymusiło korekty w linii obwarowań po wchłonięciu nowych terenów, połączonych ze starszym ośrodkiem wspólnymi fortyfikacjami. Prace nad murami zapewne ukończono do początku XV wieku, ale w okresie późnego średniowiecza fortyfikacje mogły być modernizowane w związku z rozwojem broni palnej (np. otwory strzeleckie, przedbramia, podwyższanie czy zamykanie od tyłu baszt).
W 1410 roku, po bitwie pod Grunwaldem, miasto i zamek przeszły bez większego oporu w ręce króla Władysława Jagiełły, lecz szybko powróciły pod władzę zakonu krzyżackiego. Podobna sytuacja miała miejsce w trakcie wyniszczającej wojny polsko – krzyżackiej z 1414 roku. Przed spustoszeniami obwarowania nie uchroniły miasta w trakcie wojny trzynastoletniej, kiedy to Reszel grabiony był przez wojska zaciężne obu stron konfliktu. Od 1455 do 1462 roku miasto posiadał sprzyjający krzyżakom biskup Paweł Legendorf, który w końcowym etapie wojny przeszedł na stronę polską. Reszel stał się wówczas jednym z miejsc koncentracji wojsk koronnych. Następnie w 1472 roku, w czasie tzw. wojny książęcej splądrowany został przez wojska zaciężne Marcina Frodnachera. Udaną obronę miasta i zamku przeprowadzono w 1520 roku, podczas oblężenia prowadzonego przez najemne wojska zakonne.
Sekularyzacja zakonu krzyżackiego w 1525 roku zapoczątkowała spokojniejszy okres dla miasta, a w konsekwencji spadek znaczenia jego obwarowań, które nie były poddawane poważniejszym wczesnonowożytnym pracom modernizacyjnym. W XVII wieku z powodu braku znaczenia militarnego stopniowo zaczęły one popadać w zaniedbanie, przy czym sytuację zapewne pogarszały liczne pożary miasta, odnotowane między innymi w 1626 i 1641 roku (nie mogły one zniszczyć murowanych części obwarowań, ale mogły się przyczynić do destrukcji partii drewnianych, takich jak ganki straży czy stropy wewnątrz baszt).
Mury obronne w Reszlu funkcjonowały do 1806 roku, kiedy to wielki pożar miasta pochłonął niemal całą zabudowę łącznie z przedmieściami. W trakcie prowadzonej od 1807 roku odbudowy miasta, specjalna komisja zaleciła nie odbudowywać zniszczonych fortyfikacji, by poszerzyć ulice. Ponadto materiał rozbiórkowy wykorzystywano do odbudowy domów. Zlikwidowane zostały wszystkie bramy miejskie i kurtyny murów na większości obwodu, natomiast fosa została zniwelowana.
Architektura
Miasto zajęło naturalnie obronną wysoczyznę nad rzeką Sajną, która zakolem otaczała Reszel od wschodu, południa i częściowo północy. Założono je na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 265 x 250 metrów, z zaokrąglonym narożnikiem południowo – wschodnim, w którym usytuowano zamek. Zamek posiadał własne fortyfikacje, ale sprzężony był z murami miejskimi. Blisko obwarowań znajdował się również kościół parafialny św. Piotra i Pawła, usytuowany w południowej części miasta, a także klasztor augustianów z kościołem św. Jana po stronie wschodniej, między zamkiem a bramą miejską. Oba założenia mogły pełnić w razie potrzeby funkcje obronne, a co najmniej ostrzegawczo – wartownicze. Po północnej i zachodniej stronie miasta już w XIV wieku uformowały się przedmieścia ze szpitalami św. Jerzego i Ducha Świętego.
Mury obronne wzniesiono z kamienia eratycznego, z którego utworzono cokół, oraz z cegły w wątku wendyjskim i polskim (gotyckim), przy wykorzystaniu także zendrówki, tworzonej przez nadmierne wypalanie aż do uzyskania koloru czarnego, a następnie układanej w zygzakowate i romboidalne, ozdobne wzory. Obwód murów wynosił około 1000 metrów długości i był dostosowany w planie do kształtu wzniesienia na którym leżało miasto. Grubość kurtyn w przyziemiu wynosiła od 1,2 do około 1,4 metra. Przypuszczalnie zwieńczone były chodnikiem straży, który ze względu na znaczną grubość mógł być umieszczony na odsadzce, oraz przedpiersiem o nieznanej formie.
Mury zostały wzmocnione nielicznymi czworobocznymi basztami, a od zachodu i północy, a więc w miejscach nie chronionych korytem rzeki, dodatkowym wzmocnieniem była fosa. Baszty początkowo miały zapewne formę otwartych od strony miasta wykuszy, częściowo wysuniętych w przedpole przed sąsiednie kurtyny, równych z nimi wysokością lub wyższych o jedną kondygnację. W kluczowych dla obronności miasta zachodnich narożnikach mogły się znajdować baszty pełne.
W linii murów miejskich znajdowały się trzy bramy: od zachodu Wysoka, od północy Królewiecka i od wschodu Rybacka (Mnisia), którą poprzedzał murowany lub częściowo murowany most na Sajnie. W czwartej ćwierci XIV wieku kolejny, mniejszy most zbudowano w pobliżu bramy Królewieckiej, ale nie bezpośrednio przed nią, a przed placem na który brama była skierowana. Bramy Królewiecka i Rybacka znajdowały się na zakończeniu krótkich ulic połączonych z narożnikami ulokowanego centralnie rynku z ratuszem. Jedynie brama Wysoka znajdowała się u wylotu ulicy połączonej drugim krańcem nie z rynkiem ale z zamkiem.
Stan obecny
Mury obronne Reszla zachowały się szczątkowo, w odcinkach po północno – wschodniej, północnej, południowej i zwłaszcza zachodniej stronie dawnego obwodu. Mają one niepełną wysokość, często niewiele większą od poziomu cokołu, posiadają liczne przemurowania, ubytki i poprzebijane nowożytne otwory. Widoczne są w okolicy mostu Wysokiego oraz przy ulicach Spichrzowej i Kraszewskiego, gdzie posiadają najwyższą zachowaną wysokość. Po zachodniej stronie wraz z fragmentami muru zachowała się się przebudowana na kamienicę baszta zwana Więzienną.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, mury miejskie obronne, W.Chodkowska, nr 7915, Reszel 2001.
Czubiel L., Domagała T., Zabytkowe ośrodki miejskie Warmii i Mazur, Olsztyn 1969.
Kuprjaniuk S., Reszel, Reszel 2020.
Sypek A., Sypek.R., Zamki i obiekty warowne Warmii i Mazur, Warszawa 2008.