Historia
W okresie wczesnego średniowiecza Recz był słowiańskim grodem z osadą targową na podgrodziu. W 1269 roku na okolicznych terenach zdobytych przez Brandenburgię, utworzono Nową Marchię, w ramach kolonizacji której między 1269 a 1296 rokiem obok osady lokowano miasto. Od 1369 roku było ono z nadania margrabiego Ottona własnością rodu Wedlów, a przejściowo w latach 1402-1454 panowali nad nim i nad całą Nową Marchią Krzyżacy.
Recz pomimo położenia na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych, powoli się rozwijał jako lokalny ośrodek handlu i rzemiosła, w związku z czym w pierwszej połowie XIV wieku rozpoczęto wznoszenie murowanych fortyfikacji na miejscu wcześniejszych obwałowań drewniano – ziemnych z XIII stulecia. Najpewniej miało to miejsce po wielkiej zarazie, jaka dotknęła Recz w latach 1310 – 1314 i wyludniła miasto do około jednej trzeciej mieszkańców. Nie wiadomo czy poniosły one jakieś szkody w czasie pożaru miasta z 1340 roku.
Rozbudowa i modernizacja obwarowań miejskich prowadzona była już w okresie średniowiecza. W drugiej połowie XIV wieku mury podwyższono oraz wzniesiono co najmniej jedną dodatkową basztę. W połowie XV wieku wzniesiono nową bramę Choszczeńską, a starą przekształcono na basztę. W drugiej połowie XV wieku bramy wzmocniono przedbramiami.
Wielki pożar zniszczył Recz wraz z połową zabudowy w 1602 roku. Mury obronne prawdopodobnie nie odniosły większych szkód, a przynajmniej nie ukazano ich na weducie M.Meriana. Już w 1637 roku miasto uległo jeszcze większemu pożarowi, a po spaleniu w 1687 roku miejscowe władze zadecydowały o odejściu od średniowiecznego układu urbanistycznego i rozpoczęciu rozbiórki uszkodzonych części murów. Następnie w XVIII wieku zniwelowano zewnętrzny pas ziemno-wodnych umocnień. Od drugiej połowy XIX stulecia rozpoczęto remonty i konserwacje, kontynuowane także w XX wieku.
Architektura
Miasto lokacyjne uzyskało kształt elipsy o wymiarach około 600 x 280 metrów. Usytuowano je na wzniesieniu, w którego najwyższym punkcie znalazł się centralnie położony rynek z ratuszem oraz sąsiedni kościół farny św. Katarzyny. Różnica wysokości między nim a położonymi na obrzeżach obwodu bramami wynosiła aż 10 metrów. Od południa miasto sąsiadowało z odnogą rzeki Iny i ze stawem młyńskim, natomiast sama Ina opływała wzgórze od zachodu i częściowo północy. W Reczu znajdować się miał zamek czy też dwór, usytuowany najpewniej poza miejskimi murami obronnymi, podobnie jak klasztor cysterek.
Mury obronne w Reczu zostały zbudowane z kamienia polnego, prawdopodobnie z ceglaną nadbudową. Nie posiadały blankowania, możliwe iż zwieńczone były drewnianymi, nadwieszanymi gankami. W późniejszym okresie z pewnością posiadały proste przedpiersie przebite otworami strzeleckimi. Miały w przyziemiu grubość około 1,1 – 1,2 metra, a ich wysokość sięgała około 5 metrów. W drugiej połowie XIV wieku mur podwyższono do wysokości 6 – 7 metrów. Pełen ich obwód wynosił około 1470 metrów.
Mury obronne wzmocnione były w miarę równomiernie rozstawionymi basztami wykuszowymi, otwartymi od strony miasta lub zamykanymi drewnianymi lub szachulcowymi przegrodami. Konstrukcja taka obniżała koszty budowy, przyspieszała prace budowlane i zabezpieczała obrońców przed ewentualnym zabarykadowaniem się napastników po przedarciu na mury. Baszt było co najmniej 28, w większości czworobocznych choć wzniesiono też półkoliste oraz cylindryczną i mieszaną – okrągłą na czworobocznej podstawie. Baszty wykuszowe były wyraźnie wysunięte z muru obronnego, trzykondygnacyjne, z najwyższym piętrem wyższym o jedną kondygnację od sąsiednich kurtyn. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła fosa.
Do miasta wiodły dwie bramy: Drawska (Kamienna, Nętkowska) od strony wschodniej, oraz Choszczeńska od strony zachodniej (zwana także Młyńską lub Świętego Ducha). Ponadto funkcjonowały dwie furty wodne po stronie północnej i południowej o pomocniczym znaczeniu. Brama Choszczeńska flankowana była masywniejszą basztą czworoboczną, natomiast brama Drawska pełną basztą cylindryczną. W połowie XV wieku brama Choszczeńska została przebudowana na basztę, a po stronie południowej wzniesiono nową bramę o takiej samej nazwie. Od drugiej połowy XV wieku bramy wzmocniono przedbramiami, z których to przy bramie Choszczeńskiej przybrało formę dwóch wysuniętych w przedpole baszt połączonych z budynkiem bramnym szyją.
Stan obecny
W Reczu zachował się prawie cały obwód murów miejskich bez odcinka południowo – zachodniego i południowego. Niestety nie sięga on dziś pełnej wysokości, w większości obniżony jest do około 1-4 metrów. Spośród wzmacniających go dzieł obronnych w najlepszym stanie przetrwała brama Choszczeńska, baszta Drawieńska i półkolista basztą wykuszowa.
pokaż bramę Choszczeńską na mapie
pokaż basztę Drawieńską na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Brzustowicz J.G., Recz na Iną od lokacji do rozkwitu w XVII wieku, Recz-Choszczno 2008.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.