Historia
Wieś Rakowiec (Crebissee, następnie Gross Krebs) została lokowana na prawie chełmińskim w 1293 roku. W akcie lokacji uposażono także miejscowy kościół, obdarzony czterema wolnymi włókami ziemi. W 1336 roku powstała pierwsza wzmianka źródłowa o rakowieckim plebanie, który najpewniej urzędował w prostej drewnianej lub szkieletowej świątyni z pierwszych lat po lokacji. W 1372 roku funkcję plebana w Rakowcu pełnił Johann Mönch, biskup Pomezanii od 1376 roku. Prawdopodobnie to w czasie jego pontyfikatu, około czwartej ćwierci XIV wieku, rozpoczęto budowę w Rakowcu murowanego kościoła, wzorowanego w zakresie profilowania detali architektonicznych na katedrze kwidzyńskiej.
Przypuszczalnie w okresie XV-wiecznych wojen polsko – krzyżackich wieś i jej kościół nie były oszczędzane przez działania wojenne, za sprawą bliskości Kwidzyna. Spustoszenia przyniosła nawet ostatnia wojna z Krzyżakami w 1520 roku, bowiem w 1542 roku w Rakowcu odnotowano wiele opuszczonych łanów ziemi. Żadne konkretne informacje o ewentualnych zniszczeniach kościoła nie zostały jednak przekazane. W okresie tym został on przejęty przez gminę protestancką.
We wczesnym okresie nowożytnym nie powstały żadne przekazy o kościele. W trakcie XVII-wiecznych wojen ze Szwecją, lub za sprawą zwykłych zaniedbań, musiał on jednak popaść w zły stan, gdyż w pierwszej połowie XVIII wieku przeprowadzono gruntowny remont. W jego trakcie między 1722 a 1725 rokiem podwyższono koronę murów obwodowych, a także powiększono i przebito nowe okna. Po drugiej wojnie światowej kościół powrócił w ręce katolików pod nowym wezwaniem św. Antoniego.
Architektura
Kościół zbudowany został z cegły układanej w wątku gotyckim, na niskiej podmurówce kamiennej. Pierwotnie składał się z korpusu na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 23,7 x 13,4 metrów, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Unikalną cechą układu było umieszczenie czworobocznej wieży na osi elewacji wschodniej, przez co budowla mogła sprawiać wrażenie nie orientowanej względem stron świata. Kruchta z wejściem utworzona została jednak na osi elewacji zachodniej, prezbiterialna część musiała więc być po przeciwnej stronie. Wieża zbudowana została na rzucie kwadratu o długościach boków 8,8 metrów.
Mury kościoła nie zostały podparte przyporami. W ścianie południowej przebito cztery okna o uskokowych ościeżach i ostrołucznych zwieńczeniach, natomiast ściana północna zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną pierwotnie była ich pozbawiona (mogło to wynikać ze względów symbolicznych – kojarzenia północny z siłami zła, lub ze względów praktycznych, jako że tamtędy wpadało najmniej światła słonecznego). Dodatkowe dwa, nieco mniejsze okna znalazły się po stronie zachodniej, po bokach kruchty. Podział poziomy elewacji utworzył gzyms pod okapem dachu. Główną dekoracją budowli uczyniono okazały, schodkowy szczyt zachodni, podzielony na dziewięć osi ostrołucznymi, profilowanymi blendami rozłożonymi w układzie piramidalnym. Na każdym jego stopniu osadzono po dwie sterczyny. Tradycyjnie najokazalsze szczyty budowano nad prezbiteriami, w Rakowcu jednak z powodu „odwrócenia” układu było to niemożliwe.
Pierwsze dwie kondygnacje wieży pozostawiono surowe, bez dekoracji, jedynie z małymi otworami, co przy masywnych murach mogło sprawiać wrażenie chęci nadania budowli cech obronnych. Dopiero drugie piętro, oddzielone tynkowanym fryzem, podzielono regularnie rozmieszczonymi ostrołukowymi blendami. Po cztery znalazły się z każdej wolnej strony, przy czym w dwóch środkowych osadzono uskokowe przeźrocza o identycznym jak blendy wykroju. Elewacja zachodnia utworzona została podobnie, ale z racji mniejszej ilości miejsca nie zastosowano dwóch blend środkowych. Od dachu drugie piętro wieży oddzielono kolejnym fryzem opaskowym i gzymsem.
Wejście do nawy wiodło przez ostrołuczne, profilowane portale: południowy i zachodni. Nad tym pierwszym utworzono dużą, ostrołucznie zamkniętą, oprofilowaną wnękę na figurę. Wewnątrz korpus nie został podsklepiony, sklepienie nie było też najpewniej nigdy planowane (brak przypór, duża szerokość nawy). W bardzo wysokim przyziemiu wieży (około 2/3 jej całkowitej wysokości) zlokalizowano przykrytą kolebką zakrystię, połączoną z prezbiterium wąskim korytarzem w grubości muru. Na jego końcu umieszczono piscine. Schody na piętro również osadzono w grubości muru wieży, z otworem wyjściowym mniej więcej pośrodku pomieszczenia.
Stan obecny
Kościół posiada dziś układ przestrzenny uzyskany w okresie średniowiecza, co stanowi o jego wyjątkowości (wieża od wschodu). Nie uniknął jednak przekształceń nowożytnych. Podwyższone zostały mury obwodowe korpusu, okna nawy również podwyższono i poszerzono, przebito nowe otwory w ścianie północnej nawy, w szczycie zachodnim i wejście do zakrystii w przyziemiu wieży. Gzyms zachował się tylko na ścianie zachodniej. Najcenniejszym elementem budowli pozostają szczyty zachodnie (zwieńczenia sterczyn szczytu nawy są dodatkiem późniejszym, podobnie jak dwa okna), portale w nawie oraz wieża.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Marienwerder, östlich der Weichsel, red. J.Heise, Danzig 1898.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.