Historia
Kaplica św. Jerzego została wzniesiona jako budowla drewniana przed 1286 rokiem, kiedy to została po raz pierwszy odnotowana w źródłach pisanych. Na konstrukcję murowaną z cegły została przebudowana około 1340 roku. W średniowieczu w jej pobliżu znajdował się usytuowany poza murami miejskimi przytułek, przeznaczony dla pielgrzymów i bezdomnych. Od XIV wieku świątynia pełniła funkcję kaplicy cmentarnej, a w XIX stuleciu przejściowo służyła jako magazyn.
Architektura
Kaplica zbudowana została u podnóża krawędzi doliny, po wschodniej stronie niedużego strumienia. Znajdowała się poza obrębem miasta, w sąsiedztwie zabudowań szpitalnych o konstrukcji drewnianej lub szachulcowej, prawdopodobnie rozmieszczonych w zachodniej części założenia. Samą kaplicę wzniesiono jako budowlą czteroprzęsłową, salową, murowaną z cegły na planie prostokąta o szerokości 9,1 metra i długości 15,1 metra (wnętrze 7,2 x 13,2 metrów).
Wokół ścian całego budynku nie utworzono cokołu. Jego dłuższe boki wzmocnione zostały uskokowymi przyporami, a krótsze ozdobiono gotyckimi szczytami, zadziwiającymi wysokim poziomem wykonania dekoracji jak na tak małą, wiejską świątynię. Pięcioosiowy, schodkowy szczyt wschodni utworzyły lizeny przedłużone do sterczyn. Końcem każdego stopnia został obramowany pas tynku biegnący przez cały szczyt, zaś pilastry uzyskały taką szerokość jak obszary pomiędzy nimi. Strukturę sześcioosiowego szczytu zachodniego także utworzyły lizeny zakończone sterczynami, przedzielone poziomo trzema pasami wysuniętych przed lico cegieł. Oprócz nich obszary pomiędzy lizenami pozostawiono niepodzielne.
W ścianie północnej kaplicy okna zastąpiły ostrołuczne, rozmieszczone po dwie na przęsło blendy, kolejne blendy oflankowały okno wschodnie, a ponadto nad oknami i blendami od południa, północy i wschodu poprowadzono tynkowany, osłonięty gzymsami fryz. Przypory w trzech narożnikach umieszczono pod skosem, jedynie południowo – zachodnią utworzono prostopadle do osi kaplicy, podobnie jak pozostałe przypory przy ścianach wzdłużnych.
Z zewnątrz kaplicę nakryto dachem dwuspadowym, wnętrze zaś zwieńczono drewnianym stropem belkowym. Oświetlenie kaplicy zapewniły od strony południowej i wschodniej ostrołukowo zamknięte okna o schodkowych profilach. Podobnie oprofilowano dwa portale wejściowe – małe boczne wejście po stronie południowej oraz główny portal po stronie zachodniej, nietypowo przesunięty na bok od osi. Prawdopodobnie było to związane z usytuowaniem zabudowań szpitalnych, w związku z czym wyjątkowo ułożono także sąsiednią, narożną przyporę, a elewację zachodnią potraktowano najmniej ozdobnie.
Stan obecny
Kaplica po wyburzeniu zabudowań szpitalnych stoi dziś samotnie na terenie cmentarza. Stanowi jeden z najlepiej zachowanych i wartościowych zabytków spośród niewielkich gotyckich zabudowań sakralnych. Otwierana jest prawdopodobnie tylko w trakcie organizowania ceremonii religijnych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Graudenz, red. J.Heise, Danzig 1894.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom XI, zeszyt 19, powiat wąbrzeski, red. T.Chrzanowski, M.Kornecki, Warszawa 1967.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.