Historia
Zamek w Radzikach Dużych wzniesiony został najpewniej dla kasztelana dobrzyńskiego Andrzeja z Radzików, w czwartej ćwierci XIV wieku. W kolejnych latach należał on do następnych przedstawicieli rodu Ogończyków, którzy z czasem zaczęli używać nazwiska Radzikowskich. Położony blisko granicy na rzece Drwęcy, w 1457 roku, w trakcie wojny trzynastoletniej pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim, zamek miał zostać zdobyty i spalony, a pobliska wieś prawdopodobnie wyludniona. W 1510 roku przebudowy zamku dokonał Mikołaj Radzikowski, kasztelan słoński, rypiński i dobrzyński. Niedługo później właścicielami zamku zostały trzy córki Mikołaja. W wyniku umowy rodzinnej z 1540 roku Radziki dostała jedna z nich, Małgorzata z Radzikowskich Plecka, przez co za sprawą koligacji małżeńskich zamek przeszedł na ród Doliwów. W 1564 roku właścicielem zamku był niejaki Stanisław Plecki, zaś od końca XVI wieku bliżej nieznany Walenty Kuczyński. Później przez długi czas zamek był własnością Roliczów Tarnowskich. Po najeździe szwedzkim w XVII wieku stracił swe znaczenie i w XIX wieku znajdował się w stanie ruiny.
Architektura
Zamek usytuowano na relatywnie płaskim terenie, po południowo – wschodniej stronie kościoła farnego, w odległości kilkudziesięciu metrów od niego. Zbudowany został z cegły na kamiennym podmurowaniu, na planie kwadratu o bokach długości około 28,8 metrów. Tworzył go obwód muru obronnego i główny, jednotraktowy dom mieszkalny, usytuowany we wschodniej części dziedzińca.
Na osi kurtyny zachodniej, naprzeciwko domu mieszkalnego, znajdował się lekko wysunięty z lica murów budynek bramny, na początku XVI wieku powiększony do wymiarów 6,5 x 7,5 metra. Pod koniec średniowiecza dostępu do zamku broniła również fosa nawadniana ze stawu. Ponadto powiększony budynek bramny planowano połączyć z obwodem drugiego muru, ale zewnętrznych obwarowań nigdy nie ukończono.
Główny budynek mieszkalny składał się z trzech kondygnacji nadziemnych, z których najniższa mieściła trzy kwadratowe w planie izby o porównywalnej wielkości, ułożone w jednym trakcie. Spośród nich skrajna południowa izba przykryta była sklepieniem krzyżowo – żebrowym podzielonym na dwa prostokątne przęsła. Prawdopodobnie wzorem większości średniowiecznych budowli przyziemie budynku pełniło funkcje pomocnicze i gospodarcze, natomiast komnaty mieszkalne i reprezentacyjne znajdowały się na piętrach. Na dziedzińcu stały zapewne kolejne zabudowania drewniane, dostawione do kurtyn murów obronnych.
Stan obecny
Zamek znajduje się w postaci zaawansowanej trwałej ruiny. Najlepiej zachowanym elementem budowli są mury głównego domu mieszkalnego, jednak podziały wewnętrzne nie przetrwały. Obecnie ruiny stoją na terenie ogrodzonej szkoły, co może utrudniać zwiedzanie. Okoliczne budynki gospodarcze oraz wybetonowany plac odbierają atrakcyjności zabytkowej budowli.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kajzer L., Marciniak-Kajzer A., Zamek w Radzikach Dużych w świetle badań terenowych 2007 roku, „Rocznik Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie”, tom 1, Rypin 2009.
Lasek P., Obronne siedziby rycerskie i możnowładcze w czasach Kazimierza Wielkiego [w:] Wielkie murowanie. Zamki w Polsce za Kazimierza Wielkiego, red. A.Bocheńska, P. Mrozowski, Warszawa 2019.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.