Historia
Drewniany kościół św. Wacława wzniesiony został według nowożytnych przekazów w 1216 roku z fundacji księcia Leszka Białego, jednak możliwe, iż jego budowa miała miejsce dopiero w drugiej połowie XIII wieku, w czasach księcia Bolesława Wstydliwego, gdy lokowano Stary Radom na prawie średzkim. Na przełomie XIII i XIV wieku, za Wacława II, na miejscu pierwszej świątyni wzniesiony został kościół murowany. Między 1327 a 1334 rokiem przejął on uposażenie parafialnego kościoła św. Piotra i stał się nową farą dla Starego Radomia. W 1334 roku po raz pierwszy poświadczony został źródłowo pleban u św. Wacława („plebano de Radom”).
W XVI wieku przebudowano szczyt zachodni kościoła oraz dobudowano kruchtę i zakrystię. W 1802 roku kościół św. Wacława został zamieniony przez władze austriackie na magazyn mąki. Następnie od 1809 roku mieścił się w nim magazyn wojskowy i więzienie, co przyczyniło się do przekształcenia gotyckiej budowli. Po paru kolejnych zmianach funkcji użytkowania (szpital, przytułek, siedziba muzeum), a także kolejnych przebudowach z przełomu XIX i XX wieku, w 1978 roku obiekt przekazano kurii biskupiej i przystąpiono do przywracania zabytkowi pierwotnego wyglądu.
Architektura
Kościół św. Wacława zbudowano na niewielkim wzniesieniu, po północno – wschodniej stronie starszego grodu i wschodniej stronie koryta rzeki Mlecznej, a na południowy – zachód od miasta lokacyjnego z drugiej połowy XIV wieku. Znajdował się on na terenie osady Starego Radomia, która nie została włączona w obręb miejskich murów obronnych miasta lokacyjnego z drugiej połowy XIV wieku i była od niego oddzielona dopływem rzeki Mlecznej.
Pierwotnie kościół był budowlą jednonawową, składającą się ze starszego prezbiterium o wymiarach 9 x 15 metrów oraz nieco młodszego korpusu o wymiarach 10,5 x 15,5 metra, niesymetrycznie przystawionego w stosunku do prezbiterium. Od strony południowej bowiem nawa został wybudowana w linii ściany południowej prezbiterium, zaś od strony północnej wysunięta o około 1,5 metra ku północy. W XVI wieku od strony północnej prezbiterium dobudowano zakrystię i skarbczyk, zaś od południa przy nawie kruchtę.
Zarówno nawę jak i prezbiterium opięto uskokowymi przyporami, w narożach usytuowanymi pod skosem. Pomiędzy nimi umieszczone zostały rozglifione, ostrołucznie zamknięte okna, w prezbiterium osadzone nad gzymsem cokołowym który poprowadzono także po przyporach. Wejście do nawy wiodło od południa i zachodu poprzez ostrołuczne, profilowane portale. Obie części kościoła przykryto osobnymi, stromymi dachami dwuspadowymi (wielopołaciowym nad wschodnim zamknięciem). W nawie dach oparto od zachodu na trójkątnym szczycie, od XVI wieku zdobionym rzędem blend półkoliście zamkniętych i tworzących kształty serc.
Stan obecny
Obecny wygląd kościoła jest wynikiem gruntownej renowacji z drugiej połowy XX wieku, która przywróciła budowli gotycki charakter. Kościół zachował XIV-wieczny układ przestrzenny, odtworzone zostały zamurowane i zniszczone otwory okienne, portale, dekoracje szczytu zachodniego, przypory. Wzmocniono też fundamenty, ułożono nowe posadzki, zbudowano współczesną więźbę dachową oraz założono betonowe stropy, w prezbiterium pokryte okładziną z modrzewia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kupisz D., Dzieje parafii św. Jana Chrzciciela w Radomiu w XIV–XVIII wieku [w:] Kościół św. Jana Chrzciciela w Radomiu: architektura, ludzie, wydarzenia, red. D.Kupisz, Radom 2010.
Kutyła E., Najstarsze radomskie kościoły, Radom 2012.