Historia
Pierwszy kościół w Raciborowicach funkcjonował już w pierwszej połowie XIV wieku, gdyż w latach 1325-1327 w źródłach pisanych odnotowany został miejscowy pleban. Kościół późnogotycki został wzniesiony około lat 1460-1476. W pierwszej połowie XV wieku funkcję proboszcza w Raciborowicach sprawował znany kaznodzieja, Paweł z Zatora. On to przed 1463 rokiem wzniósł prezbiterium i rozpoczął budowę zakrystii. Dalsze prace budowlane prowadził od 1471 roku krakowski kanonik i kronikarz Jan Długosz, któremu kapituła nadała Raciborowice. Wzniesiono wówczas nawę i kruchtę od strony południowej, a także wykonano sklepienie prezbiterium. W tym samym czasie zbudowano także dzwonnicę o dolnej kondygnacji z cegły i kamienia, a górnej z drewna. W okresie nowożytnym kościół kilkakrotnie odnawiano i poddawano remontom. W 1629 roku zagrożone zawaleniem miało być sklepienie zakrystii, którą ponownie przesklepiono w 1664 roku. Remont kościoła odnotowany został także w 1882 roku.
Architektura
Mury kościoła zbudowano z cegieł w układzie gotyckim, cokół z kamienia łamanego, natomiast detale architektoniczne z ciosu. Wykorzystano także wypalaną do czarnego koloru zendrówkę, tworzącą na elewacjach romboidalne i zygzakowate dekoracje. Kościół otrzymał formę budowli jednonawowej, z węższym prosto zamkniętym prezbiterium po stronie wschodniej, do którego od północy przystawiono prostokątną zakrystię. Bryłę uzupełniła kwadratowa kruchta przed wejściem południowym, a założenie kościelne dopełniała wolnostojąca murowano – drewniana wieża.
Kościół opięto od zewnątrz przyporami, umieszczonymi w narożnikach pod skosem, za wyjątkiem przypory południowo – wschodniej nawy (ściana wschodnia nawy przypuszczalnie wzniesiona została w pierwszej fazie, wraz z prezbiterium). Pomiędzy przyporami umieszczono ostrołucznie zamknięte, obustronnie rozglifione okna, jedynie fasadę zachodnią wyróżniono okulusem, a elewację północną zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną pozostawiono bez otworów. Podział poziomy elewacji zapewnił cokół, gzyms cokołowy, gzyms kapnikowy (urwany w południowym odcinku wschodniego muru nawy) i gzyms koronujący. Ponadto szczyt zachodni wydzielono fryzem ząbkowym i pasem z cegieł układanych pod skosem, naprzemiennie w trzech poziomach.
Główne wejście do kościoła, usytuowane od zachodu, obramione zostało portalem schodkowym, nad którym uwieczniono herb Wieniawa. Podobny portal zastosowano także przy wejściu do południowej kruchty, ale w ościeżach zastosowano dodatkowo w archiwolcie motyw skręconego sznura. Wewnątrz prezbiterium ponad dwoma prostokątnymi przęsłami nakryto sklepieniem krzyżowo-żebrowym, ze zwornikami przedstawiającymi płaskorzeźbione herby kapituły i Jana Długosza. Prostokątna nawa, oddzielona od prezbiterium ostrołuczną arkadą, przykryta została drewnianym stropem. Od strony północnej pogrubiona część muru nawy pomieściła schody na chór muzyczny.
Stan obecny
W ciągu ponad pięciu wieków istnienia bryła i układ świątyni nie uległy żadnym poważniejszym zmianom. Zachowały się liczne portale, gzymsy, fryzy, ozdobne elewacje, pierwotne ościeża okienne. W kruchcie znajduje się płaskorzeźbiona tablica erekcyjna z przedstawieniem św. Małgorzaty, herbem Wieniawa i gotyckim napisem wraz z datą 1476. W pobliżu kościoła, po jego zachodniej stronie przetrwała gotycka, wolnostojąca dzwonnica, dostępna przez gotycki, dwuramienny portal.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Chrzanowski T., Kornercki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.