Historia
Pyrzycki klasztor sióstr augustianek ufundowany został około połowy XIII wieku przez Małgorzatę, żonę księcia Barnima I. Zakonnice przybyły w 1253 roku z klasztoru Wulvinghusen koło Hildesheim. W ciągu kolejnych lat nowy konwent uzyskał liczne nadania, w tym patronat nad pyrzyckim kościołem farnym. Dochody pozwoliły podjąć się około początku lat 60-tych XIII wieku budowy murowanego kościoła i zabudowań klauzury. Prace kontynuowane były jeszcze w XIV wieku, kiedy to w 1301 roku książę pomorski Otton I nadał augustiankom z Pyrzyc 14 łanów ziemi z przeznaczeniem na rozbudowę klasztoru.
Zwycięstwo reformacji na Pomorzu w 1535 roku spowodowało kasatę klasztoru. Trzy lata później rada miejska Pyrzyc zajęła majątek parafii oraz zakonnic, przy czym wkrótce dla dóbr dawnego klasztoru powołano świeckiego administratora. W 1553 roku poklasztorne zabudowania zniszczył pożar. Odbudowę przeprowadzono po ich przejęciu w 1588 roku przez ewangelików.
W XVII wieku kościół i zabudowania klasztorne stopniowo podupadały. W 1664 roku dach świątyni był częściowo zawalony, a częściowo przykryty strzechą. Remontu podjęto się pod koniec tamtego stulecia, kolejny przeprowadzono w 1749 roku, ze względu na zniszczenia spowodowane wichurą. W XIX stuleciu kościół poddawany był licznym pracom renowacyjnym, między innymi w latach 1804-1805, w 1812, 1860, 1870 i 1882 roku. W czasie II wojny światowej kościół został spalony w czasie walk o miasto. Odbudowa miała miejsce w latach 1989-1991.
Architektura
Klasztor augustianek założony został po południowo – wschodniej stronie lokacyjnego miasta, poza obrębem jego murów obronnych, na niewielkim wzniesieniu. Składał się z orientowanego względem stron świata kościoła oraz zabudowań klauzury, które prawdopodobnie tworzyły dwa skrzydła.
Kościół został wzniesiony jako dość skromna, wczesnogotycka budowla salowa, murowana z cegły w wątku wendyjskim, na cokole z kamienia polnego. Zbudowany został na planie prostokąta, bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium. Jego nie opięte przyporami ściany rozdzieliły średniej wielkości ostrołukowe, dwudzielne otwory okienne, a w ścianach wschodniej i zachodniej wielkie, dwukondygnacyjne okna trójdzielne. Obydwa zostały oflankowane parami ostrołucznych blend oraz przecięte na linii fryzu. Kościół nakryto dachem dwuspadowym, opartym o trójkątne szczyty zdobione lancetowatymi blendami tworzącymi piramidalny układ. Wejście wiodło od zachodu wąskim i prostym portalem oraz głównym, uskokowym portalem północnym. Zapewne istniało też połączenie z zabudowaniami klasztornymi od południa.
Wewnątrz kościoła nie założono sklepień, na co wskazywałby między innymi brak przypór. Pierwotnie był przykryty otwartą więźbą dachową, bowiem podłużne okna w krótszych elewacjach kościoła przepruto wysoko w partie szczytów. Wnętrze prawdopodobnie było jednoprzestrzenne, chociaż ze względu na znaczną szerokość budowli (prawie 10 metrów) nie można wykluczyć, że krokwie więźby dachowej były podparte drewnianymi słupami.
Stan obecny
Z zabudowań średniowiecznego klasztoru do czasów współczesnych zachował się jedynie kościół, obecnie pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej. Przetrwał on pomimo ciężkiej historii w stosunkowo dobrym stanie, choć naroże północo – wschodnie musiało zostać wsparte nowożytnymi przyporami, a korona murów oraz szczyty (zwłaszcza zachodni) częściowo rekonstruowane. Po stronie północnej nowożytnym dodatkiem jest niewielka kruchta.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Pyritz, Stettin 1906.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
Rymar E., Pyrzyce i okolice przez wieki. Tom I – do roku 1950, Pyrzyce 2009.