Historia
Najstarszą budowlą obronną w Pucku był gród kasztelański. Data jego budowy nie jest znana, przyjmuje się jednak, iż miało to miejsce około połowy XIII wieku. Jego zarządcami byli kasztelanowie pomorscy, spośród których z imienia źródła pisane przekazały jedynie trzech: Ścibora, Wojciecha i Unisława. Po opanowaniu grodu przez Krzyżaków w 1309 roku, miejsce kasztelanów zajęli zakonnicy z urzędnikiem rybackim na czele, podległym komturom w Gdańsku. Pierwszym wymienionym z imienia był w 1338 roku niejaki Chrystian.
W 1348 roku dokonano lokacji miasta Pucka (Putzig) i około lat 80-tych XIV wieku zaczęto wznosić w jego obrębie murowany zamek. Prawdopodobnie prace te ukończono w pierwszej ćwierci XV wieku. W trakcie polsko – krzyżackiej wojny trzynastoletniej, w 1464 roku zamek został opanowany przez wojska polskie i po drugim pokoju toruńskim wraz z Pomorzem Gdańskim przeszedł we władanie królów polskich, jako siedziba starostwa. W 1491 roku został oddany w zastaw miastu Gdańskowi, którego własność stanowił do 1545 roku.
W XVI wieku zamek przeszedł liczne przekształcenia z inicjatywy starostów puckich z rodziny Wejherów. Po przejściowym zajęciu go przez Szwedów w latach 1626-1627 został wraz z miastem umocniony nowożytnymi fortyfikacjami ziemnymi. W czasie Potopu w 1655 roku zamek był oblegany przez Szwedów, lecz obronił się dzięki pomocy wojsk gdańskich. W XVIII wieku zamek podupadł, a po pierwszym rozbiorze Polski został rozebrany.
Architektura
Zamek usytuowany został w północno – zachodniej części obwodu obronnego Pucka, z którym był sprzężony. Miejskie mury obronne założono na planie czworoboku, wzmocniono czworobocznymi i półokrągłymi basztami oraz poprzedzono fosą. W ich obręb prowadziły cztery bramy: Korabna od północy, Rybacka od wschodu, Gdańska od północy oraz Młyńska z zachodu. Najpewniej umieszczone były one w czworobocznych basztach z przejazdami w przyziemiu.
Zamek składał się z murów obwodowych o kształcie nieregularnego czworoboku o wymiarach około 75 × 100 metrów i głównego domu mieszkalnego o charakterze wieży mieszkalnej, o wymiarach 22,5 × 10,5 metra, ze ścianami grubości 1,4-1,9 metra. Do zamku wiodły dwie bramy: po jednej od strony zachodniej i wschodniej. Ta pierwsza wiodła do młyna, miała formę czworobocznej, czterokondygnacyjnej wieży, a w jej wnętrzu umieszczony był sklepiony loch więzienny. Druga brama, zwana Zamkową, była niską budowlą o konstrukcji szkieletowej z niedużą izbą dla wrotnego wewnątrz. Łączyła ona zamek z miastem za pośrednictwem mostu, co wskazywałoby na obwarowanie zamku fosą, być może nawadnianą za pomocą kanału Młynówki.
Główny budynek był jedno lub dwupiętrowy, z piwnicą oraz poddaszem służącym jako magazyn zbożowy. Z jego elewacją wschodnią przewiązany był ryzalitowy aneks o wymiarach 7,5 × 3,5 metra, pełniący najpewniej funkcję wejścia. Od południowo – zachodniego narożnika budynku odchodził odcinek ściany, stanowiący przedłużenie zachodniej elewacji. Mogła tam znajdować się masywna przypora, być może z wykuszem ustępowym. Najniższa kondygnacja budynku podzielona była na trzy pomieszczenia, z czego dwa wąskie sklepione kolebkowo, zajmujące północną połowę budynku, oraz jedno kwadratowe na południu, przykryte sklepieniem krzyżowym opartym na centralnym filarze. Środkowe pomieszczenie mieściło schody i pełniło funkcję sieni. Pozostałe miały funkcje gospodarcze, podobnie jak izby na wysokim parterze, gdzie w północnej części mieściła się kuchnia. Na piętrze znajdowała się kaplica oraz komnata mieszkalna krzyżackiego urzędnika. Pomieszczenia parteru prawdopodobnie posiadały sklepienia (o których wspominały nowożytne lustracje), natomiast górne kondygnacje zwieńczono płaskimi, drewnianymi stropami. Całość budynku przykrywał dwuspadowy dach z murowanymi szczytami osadzonymi przy krótszych bokach.
Pozostała zabudowa zamku była zapewne drewniana i szkieletowa (stajnie, spichrze, warsztaty), zlokalizowana we wschodniej i południowej części dziedzińca. Podobnie konstrukcję drewnianą miały budynki na przedzamczu, w obrębie którego stał młyn i płynął potok Młynówki. W XVI wieku lub na początku XVII wieku wzniesiono drugi dom zamkowy oraz nowe zabudowania gospodarcze. Poza obszarem murów znajdował się również folwark bydlęcy, prawdopodobnie usytuowany na terenie wytyczonym przez Młynówkę i brzeg morski.
Stan obecny
Zamek nie przetrwał do czasów współczesnych. W czasie prac archeologicznych odsłonięto jedynie pełny zarys fundamentów z częściowo zachowanymi gotyckimi piwnicami.
pokaż miejsce po zamku na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Domańska H., Puck, Warszawa 1985.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Wagner A., Murowane budowle obronne w Polsce X – XVII wieku, tom 2, Warszawa 2019.
Wasik B., Wieże mieszkalne w krzyżackiej architekturze zamkowej w Prusach, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Archeologia XXXVIII, 2022.