Historia
Pierwsza wzmianka pisemna o Przecznie (Heimsoth) odnotowana została w 1251 roku, natomiast w 1260 roku rycerz Albert von Pach prosił zakon krzyżacki o potwierdzenie sprzedaży Przeczna biskupowi chełmińskiemu, co zapewne miało miejsce około trzy lata wcześniej. Murowany, gotycki kościół parafialny w Przecznie wzniesiony został dużo później, najpewniej na początku XIV wieku, a z pewnością po najeździe Sudów w 1273 roku, który zniszczył wieś, miejscowy gródek i okoliczne tereny. Budowa mogła być na ukończeniu w 1311 roku, kiedy to ścięto drzewo wykorzystane przy budowie dachu. Dopiero w 1445 roku kościół po raz pierwszy odnotowano w źródłach pisanych. W okresie nowożytnym był on odnawiany na przełomie XVII i XVIII wieku, w drugiej połowie XVIII stulecia i w 1938 roku. Po drugiej wojnie światowej został konsekrowany pod nowym wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego.
Architektura
Kościół powstał jako orientowana względem stron świata budowla, składająca z pojedynczej nawy na planie prostokąta o wymiarach 14,6 x 10,3 metra, niższego prezbiterium wielkości 8,4 x 7,8 metra, trójbocznie zamkniętego po stronie wschodniej, dość masywnej wieży od zachodu, oraz zakrystii usytuowanej przy północnej ścianie prezbiterium. Wieża zbudowana została na czworobocznej, zbliżonej do kwadratu podstawie o wymiarach 5 x 5,7 metra.
Nawa i prezbiterium wzmocnione zostały przyporami, w narożnikach umieszczonymi pod skosem. Pomiędzy nimi przepruto ostrołukowe, wąskie okna o obustronnych rozglifieniach: dwa od południa w nawie i cztery od południa i wschodu w prezbiterium. Elewacja północna kościoła tradycyjnie dla okresu średniowiecza nie posiadała okien, co mogło wynikać z ówczesnej symboliki (kojarzenie północy z siłami zła) lub ze względów praktycznych (mała ilość słońca od północy, próba ograniczenia przeciągów lub zapewnienia większego ciepła w zimie). Elewacje zewnętrzne kościoła pozostawiono bardzo surowe, bez zdobień.
Wejście do środka kościoła umieszczono w południowej ścianie nawy oraz od zachodu w niepodsklepionym przyziemiu wieży, które pełniło rolę kruchty. Stamtąd kolejny portal prowadził do nawy a schody w grubym aż na 4,4 metra murze na piętro wieży. Wewnątrz nawę przykryto drewnianym stropem, natomiast prezbiterium wyróżniono sklepieniem krzyżowym bez żeber. Nawę oddzielono od prezbiterium ostrołuczną arkadą tęczy o sfazowanych krawędziach.
Stan obecny
Układ przestrzenny kościoła w całości pochodzi z okresu średniowiecza. Podobnie wiele szczęścia na przestrzeni wieków miała bryła budowli i detale architektoniczne, gdyż w okresie nowożytnym założono jedynie nowe dachy, wymieniono koronę murów nawy, odnowiono dach zakrystii, oraz wybito jedno okno w północnej ścianie nawy. Pomimo braku dekoracji na elewacjach budynek szczycić się może proporcjonalnym układem poszczególnych części, a zwłaszcza doskonałym stanem zachowania. Wewnątrz zachowała się kamienna chrzcielnica i kropielnica, natomiast pozostała część wystroju pochodzi głównie z okresu baroku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Thorn, red. J.Heise, Danzig 1889.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.