Historia
Mury obronne w Prabutach (Riesenburg) wzniesiono w XIV wieku, zapewne niedługo po przyznaniu praw miejskich przyzamkowej osadzie, co nastąpiło między 1305 a 1321 rokiem. W 1375 roku mogły zostać uszkodzone w trakcie wielkiego pożaru miasta, zaś w 1410 roku zniszczenia w mieście spowodowały wojska polsko Władysława Jagiełły oraz w 1414 roku oddziały Zygmunta Korybutowicza. W 1454 roku miasto przystąpiło do Związku Pruskiego, podobnie jak biskup Kaspar Linke, ale po klęsce polskiej pod Chojnicami przeszło z powrotem pod władzę Zakonu. Ostatecznie weszło w skład królestwa polskiego po podpisaniu drugiego pokoju toruńskiego w 1466 roku. Rozwijając się pod nowym berłem, w 1519 roku mieszczanie wraz z biskupem Hiobem von Dobeneck skapitulowali przed wojskami polskimi, zaś dwa lata później w Prabutach prowadzono rozmowy pokojowe polsko – krzyżackie. W XVII wieku miasto gnębione było epidemiami, pożarami i kontrybucjami nakładanymi przez Szwedów, co przyczyniło się do upadku gospodarczego i wieloletnich zaniedbań prac remontowych nad obwarowaniami. Od XVIII wieku podupadłe i anachroniczne już obwarowania były stopniowo rozbierane.
Architektura
Miasto otrzymało w miarę regularny, zbliżony do czworoboku obrys, dostosowany do formy terenu, ograniczonego od zachodu jeziorem Liwieniec, a od północy kanałem młyńskim, rozlewającym się na północnym – wschodzie w większy zbiornik wodny. Pośrodku miasta umieszczony został kwadratowy rynek, położony nieco na wschód od głównej osi miasta i ujęty dwoma równoległymi ulicami zbiegającymi się przy bramie wjazdowej. W północno – zachodnim narożniku w obręb fortyfikacji włączony został zamek biskupi, oddzielony od miasta fosą. W pobliżu murów obronnych, choć oddzielony działką zabudowy, znajdował się kościół parafialny z masywną wieżą przy prezbiterium
Ciąg muru miejskiego wzmacniały liczne czworoboczne baszty, początkowo zapewne otwarte od strony miasta. Były one dość szerokie, z częściami czołowymi skierowanymi w przedpole o około 9,5 metrach długości. Wysunięto je przed sąsiednie kurtyny na około 1,8 metra. Rozmieszczone zostały co około 24 metry od strony południowej, gdzie odcinek obwarowań był prosty, ale w pozostałych częściach obwodu usytuowane zostały już bardziej nieregularnie, z odległościami do 53 metrów, na odcinakach wielokrotnie załamanych z powodu konieczności dostosowania do formy terenu.
Do miasta prowadziły trzy bramy: Kwidzyńska zwana również Szpitalną od południa, Wysoka od północy i Łazienna od zachodu. Ponadto istniała jeszcze furta zwana niekiedy Garncarską. Brama Kwidzyńska wymurowana została z cegły i oparta na planie kwadratu o boku około 8,6 metra. Jej elewacje ozdobiono tynkowanymi blendami. W przyziemiu umieszczono ostrołukowy otwór bramny prowadzący do przejazdu, osadzony w wysokiej, profilowanej arkadzie, natomiast w bocznej ścianie zachodniej mała furta prowadziła do schodów w grubości muru, rozdzielających się na wejście na piętro i zapewne na koronę muru obronnego. Wewnątrz pięć kondygnacji nad przejazdem rozdzieliły płaskie, drewniane stropy, pierwotnie połączone ze sobą drabinami. Pomieszczenia bramy prawdopodobnie nie były ogrzewane, nie było też drzwi portalu łączącego je bezpośrednio z kurtynami muru. Na drugim piętrze znajdował się mechanizm obsługujący bronę. Była ona umieszczona w wąskiej wnęce, sam kołowrót musiał więc być ustawiony pośrodku pomieszczenia.
Stan obecny
Do dziś jedynym zachowanym elementem średniowiecznych obwarowań Prabut jest brama Kwidzyńska i przylegający do niej od strony wschodniej fragment gotyckiego muru. W wieży bramnej mieści się sala wystawowa z ekspozycją pamiątek, obrazów, grafik i odznaczeń, związanych z historią Prabut oraz drugie pomieszczenie ze zbiorami oraz makietą dawnego zamku biskupiego. Budowla zachowała się w dobrym stanie, choć jej elewacje naznaczone są licznymi przemurowaniami i uzupełnieniami wykonanymi ze współczesnej cegły maszynowej. W ścianach przebito też kilka dużych, nowożytnych otworów okiennych, natomiast portal i przejście wiodące do schodów w ścianie zachodniej zostały zamurowane.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Czubiel L., Domagała T., Zabytkowe ośrodki miejskie Warmii i Mazur, Olsztyn 1969.
Schmid B., Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Rosenberg, Danzig 1906.