Historia
Kaplica pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny wzniesiona została przez biskupa pomezańskiego Jana I Moencha, urzędującego w latach 1378-1402. W 1412 roku, za kolejnego biskupa Jana II Rymana, wyraźnie zastrzeżono niezależność kaplicy od kościoła parafialnego i przynależność do zamku, w zamian za co zezwolono proboszczowi prabuckiemu pobierać dochody z włóki ziemi, którą biskup Jan obdarzył kaplicę. Pod koniec XV wieku biskup Jan IV oddał świątynię zakonowi karmelitów z Gdańska.
Najpóźniej w drugiej połowie XVI wieku upowszechniło się nazywanie kaplicy kościołem polskim, ze względu na odprawiane w nim nabożeństwa dla ludności polskiej, która nie mieszkała na terenie miasta. Około 1618 roku kaplica znajdować się miała w złym stanie, dlatego wkrótce też przeprowadzono jej remont, na potrzeby którego zakupiono 200 cegieł i 400 dachówek. W 1722 roku kościół spłonął i został odrestaurowany rok później z pomocą króla Fryderyka Wilhelma I. W 1871 roku miejscowy właściciel ziemski ponownie odnowił wnętrze budowli.
Architektura
Kaplica wzniesiona została poza obrębem miejskich murów obronnych, przy południowo – zachodnim narożniku miasta. Pierwotnie był to teren podgrodzia czy też podzamcza („suburbio Castri Resinburgil”), prawdopodobnie zajmowany przez zabudowania dworu i służby biskupiej. Po północnej stronie kaplicy funkcjonowała jedna z bram miejskich.
Kaplicę utworzono jako niewielką budowlę salową na planie prostokąta o wymiarach 17,3 x 8,8 metra (wnętrze 15,2 x 7,1 metra), z wieloboczną wieżą o drobnej i smukłej bryle, usytuowaną na osi fasady zachodniej, posiadającą 2,8 metra szerokości i wystającą przed fasadę na 1,9 metra. Przy zachodniej części ściany południowej nawy kaplicy pierwotnie znajdował się niewielki przedsionek, a ściana północna kaplicy była przedłużona w stronę miasta i poprowadzona w poprzek fosy. W murze tym utworzone były dwa przepusty na wodę.
Elewacje zewnętrzne kaplicy utworzono gładkie, jedynie od północy pośrodku umieszczono jedną przyporę, a po każdej jej stronie po trzy szerokie, prostokątne ślepe nisze, sięgające połowy wysokości muru. Wszystkie one od góry zamknięte zostały dwoma gzymsami. Małe wnęki utworzono też w ścianie wschodniej, południowej i zachodniej. Okna kaplicy były niewielkiej lub średniej wielkości, prawdopodobnie zamknięte ostrołukami.
Kaplicę przykryto dachem dwuspadowym, opartym na okazałych szczytach. Szczyt wschodni utworzono z ażurowej ściany przeprutej kolistymi otworami, trzema wnękami blend i małymi otworami okiennymi. Szczyt zachodni udekorowano czterema wnękami i małymi bioforami z lewej i prawej strony. Sąsiednią wieżę wzniesiono na podobieństwo obronnej baszty z pseudokrenelażem, a oba szczyty ozdobione zostały smukłymi sterczynami.
Stan obecny
Kaplica zachowała do dnia dzisiejszego gotycką bryłę oraz część pierwotnych detali architektonicznych ze szczytami na czele. Niestety powiększona i przekształcona została większość okien, zmodernizowano też gzyms podokapowy. Wnętrze świątyni przykryte jest dziś polichromowanym drewnianym stropem z XVIII stulecia. Zakrystia po stronie wschodniej dostawiona została w 1723 roku, natomiast mały przedsionek południowy nie zachował się.
Obecnie w kaplicy znajduje się Izba Pamiątek, w której można zobaczyć przedmioty codziennego użytku, dawne narzędzia rolnicze i rzemieślnicze, militaria, zbiory numizmatyczne, oraz prace miejscowych twórców. Izba czynna jest w okresie letnim.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Schmid B., Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Rosenberg, Danzig 1906.