Historia
Wieś Poręba założona została w 1285 roku w dobrach zakonu cysterskiego, następnie przekazanych przez króla Ludwika Węgierskiego w dzierżawę. Późnogotycki kościół św. Bartłomieja wybudowany został w niej na początku XVI wieku, być może z fundacji miejscowego rodu Korniczów piszących się także z Poręby, a następnie korzystających z nazwiska Porębscy. W 1644 roku do kościoła dobudowano wieżę, choć już w 1506 roku król ufundował dla świątyni dzwon, odlany przez krakowskiego ludwisarza Piotra Wischera, musiała więc w Porębie funkcjonować jakaś dzwonnica, być może wolnostojąca. W 1720 roku kościół na kilkadziesiąt lat przejęty został przez protestantów. W 1783 roku katolicy przeprowadzili jego remont i przekształcili wyposażenie na barokowe. W latach 1916-1917 wnętrze kościoła pokryto polichromią.
Architektura
Późnogotycki kościół posiadał układ przestrzenny typowy dla wiejskiej świątyni parafialnej z rejonu pogranicza małopolsko – śląskiego. Pierwotnie składał się z prostokątnej w planie nawy oraz z węższego i niższego, trójbocznie zamkniętego na wschodzie prezbiterium. Obie te części wzniesiono w konstrukcji zrębowej, z ułożonych poziomo wieńców z bierwion łączonych w narożach, następnie częściowo oszalowanych deskami i pobitych gontem. Dobudowaną później wieżę wzniesiono jeszcze w tradycji późnośredniowiecznej, w konstrukcji słupowej, z pochyłymi ku środkowi ścianami, z najwyższą kondygnacją o formie izbicy. Ściany kościoła otoczono arkadowymi sobotami, a od północy do prezbiterium przystawiono zakrystię. Nawę i prezbiterium nakryły oddzielne dachy wielopołaciowe o różnej wysokości kalenicy. Komunikację zapewniły późnogotyckie portale z nadprożami wyciętymi w tzw. ośle grzbiety, przy czym wejście do nawy wiodło tradycyjnie od południa oraz od zachodu. Wnętrze przykryły płaskie stropy. Półokrągły łuk tęczowy otrzymał profilowaną formę i został nadwieszony na kroksztynach (zakończeniach belek stropowych wysuniętych przed lico ściany).
Stan obecny
Kościół św. Bartłomieja jest dziś jedną z najstarszych świątyń na Pogórzu Śląskim. Budowla z zewnątrz w większości zachowała późnogotycki charakter w odmianie drewnianego kościoła śląskiego, lecz jej wnętrze i wyposażenie przekształcono w czasach nowożytnych. Wyraźnie barokowe formy ma hełm wieży zachodniej oraz wieżyczka na kalenicy dachu. Malowniczości budowli dodają podcienia, choć optycznie zmniejszają strzelistość nawy i prezbiterium. Uroku natomiast nie dodają zabytkowi pokryte blachą dachy. Spośród pierwotnych detali architektonicznych zachowały się dwa późnogotyckie, profilowane portale o wykrojach w ośle grzbiety (południowy w nawie oraz z prezbiterium do zakrystii).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Brykowski R., Kornecki M., Drewniane kościoły w Małopolsce południowej, Wrocław 1984.
Cisowski B., Duda M., Szlak architektury drewnianej. Małopolska, Kraków 2005.
Kornecki M., Kościoły drewniane w Małopolsce, Warszawa 1999.