Historia
Murowany kościół w Pomieniu (Pammin) wybudowano prawdopodobnie w XV wieku. Pierwsza wzmianka o wsi odnotowana została w źródłach pisanych już w 1354 roku, kiedy to margrabia Ludwik nadał „Pannym” rycerzom z rodu Wedel. Następnie w 1372 roku margrabia Otto nadał „Pamien” małżonce Ludekina von Wedel jako rentę wdowią. Przypuszczalnie to właśnie kolejne pokolenia Wedlów ufundowały w Pomieniu późnogotycki kościół, nad którym pełniły patronat. Kościół pełnił też funkcję parafialną, posiadając filię w Stradzewie.
W okresie reformacji kościół został przejęty przez protestantów, a wieś wraz z patronatem nad kościołem przeszła w drugiej połowie XVI wieku na rodzinę von Benckendorff (w 1561 roku Adam von Wedel sprzedał część Pomienia Janowi von Benckendorff, zaś w 1581 roku resztę wsi wraz z młynem wykupił Georg von Benckendorff). Zapewne zmiany te zapoczątkowały pierwsze wczesnonowożytne przekształcenia w wyposażeniu kościoła, związane z odmiennymi wymaganiami nowego, bardziej surowego względem wystroju wnętrza kultu.
W 1637 roku w czasie wojny trzydziestoletniej, kościół wraz z całą wsią został spustoszony i spalony przez szwedzkich dragonów. Między innymi stracone zostały zarekwirowane trzy dzwony. W 1696 roku ówczesny właściciel wsi, Hans Kacpar Benckendorff, odbudował świątynię. Być może wtedy też dobudowano zakrystię od strony południowej. W okresie drugiej wojny światowej zabytek nie poniósł większych szkód, a w 1946 roku został przejęty pod nowym wezwaniem przez katolików. W 1955 roku na skutek pożaru zniszczony został hełm wieży wraz z jej drewnianą konstrukcją wewnątrz.
Architektura
Kościół zbudowany został w centrum osady, na terenie nawsia, ograniczonego od wschodu i zachodu wiejskimi drogami, gdzie wydzielono obszar zajmowany przez przykościelny cmentarz. Budowlę wzniesiono z nieregularnego i nieobrobionego kamienia polnego, jedynie lekko kształtowanego od strony lica, spajanego zaprawą wapienno – glinianą z ceglanym tłuczniem. Szczyt wschodni, detal architektoniczny i wykończenia wykonane zostały z cegły.
Kościół utworzony został z korpusu nawowego założonego na planie wydłużonego, nieregularnego czworoboku (odchylenie od osi ściany zachodniej) o wymiarach około 17,9 x 11,5 metra oraz wieży na planie kwadratu o bokach długości 7,7 metra i wysokości 17,5 metra. Korpus wzniesiono w formie salowej, bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium. Bryłę nawy nakrył dach dwuspadowy oparty o szczyt wschodni, wieżę natomiast wieńczyć mogła kryta gontem iglica, gdyż wewnątrz konstrukcję stabilizował drewniany szkielet stanowiący dla niej oparcie.
Elewacje zewnętrzne korpusu kościoła zgodnie z tradycją budowlaną wiejskich kościołów Pomorza Zachodniego pozostawiono surowe, pozbawione zdobień, nie opięte przyporami i bez wyodrębnionego cokołu. Dekoracyjną formę uzyskał jedynie szczyt wschodni oraz elewacje wieży. Ten pierwszy podzielono ośmioma ciągłymi blendami o ostrołucznych zamknięciach, tworzącymi układ piramidalny zwieńczony blendą kolistą. Wieżę udekorowano na najwyższej kondygnacji rzędem drobniejszych, wąskich blend rozdzielonych przeźroczami i kolistymi płycinami.
Wejście do kościoła pierwotnie wiodło od południa bezpośrednio do nawy oraz od zachodu przez kruchtę w przyziemiu wieży i dalej do nawy. Komunikację pionową pomiędzy czterema kondygnacjami wieży zapewniały drabiny lub drewniane schody. Piętra rozdzieliły drewniane stropy, płaski strop belkowy zapewne wieńczył też wnętrze nawy. Oświetlenie zapewniać mogły małe lub średniej wielkości okna ostrołuczne o obustronnych rozglifieniach. Być może miały one popularne na późnośredniowiecznym Pomorzu schodkowe obramienia.
Stan obecny
Kościół w Pomieniu zachował późnogotycki układ przestrzenny, niestety częściowo przysłonięty późniejszym obszernym aneksem południowym. Dużą stratą dla pierwotnego wyglądu jest także powiększenie i przebicie nowych otworów okiennych w korpusie. Wnętrze posiada dziś wystrój nowożytno – współczesny, nie zachował się żaden element średniowiecznego wyposażenia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, rzymsko-katolicki kościół filialny p.w. Niepokalanego Serca NMP, W.Witek, nr 5677, Pomień 1998.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.