Historia
Piotrawin był od średniowiecza znanym ośrodkiem pielgrzymkowym związanym z rzekomym cudem wskrzeszenia rycerza Piotra Strzemieńczyka, jakiego w 1079 roku miał tu dokonać św. Stanisław. Dlatego pierwszy kościół poświadczony został już w latach 1325 – 1327, gdy wspomniany został jego pleban o imieniu Vitalis. Późnogotycki kościół wraz ze stojącą obok kaplicą ufundował w latach 1440 – 1441 biskup Zbigniew Oleśnicki, jako wotum dziękczynne za otrzymanie biskupstwa krakowskiego. Kościół ten był wielokrotnie remontowany: przed 1595, w latach 1603 – 1611, a także w 1650 roku, gdy usunięto wieżyczkę na sygnaturkę. Kolejna nowożytna renowacja miała miejsce w latach 1791 – 1798. Przemurowano wówczas zachodnie przypory i wybudowano kruchtę zachodnią. W 1869 roku dobudowano od południa do prezbiterium neogotycką zakrystię, w 1899 rozebrano zaś południową kruchtę. Po zniszczeniach z czasu pierwszej wojny światowej zabytek zabezpieczono w latach 1914 – 1915, remontowany musiał też być po uszkodzeniach z okresu drugiej wojny światowej.
Architektura
Kościół zbudowany został z gotyckiej cegły ułożonej w układzie polskim, z użyciem zendrówki oraz kamienia ciosowego do detali architektonicznych. Jak większość budowli średniowiecznych został on zorientowany względem stron świata z prezbiterium skierowanym na wschód. Pierwotnie składał się z jednonawowego korpusu na planie prostokąta, węższego i niższego od niego prezbiterium o trójbocznym zamknięciu oraz z zakrystii po stronie północnej.
Wszystkie elewacje kościoła oprócz zakrystii opięte zostały dwu i trójuskokowymi przyporami, w celu umieszczenia wewnątrz sklepień. Ponadto wokół elewacji, na trzech poziomach, ułożone zostały z cegieł profilowane gzymsy i fryzy, pozostawiono też otwory maczulcowe po belkach rusztowania. W bryle kościoła wyróżniała się przede wszystkim elewacja zachodnia. Zwieńczono ją sterczynowym, trójkątnym szczytem rozczłonkowanym ceglanym laskowaniem, pomiędzy które wstawiono wysmukłe, dwuskokowe, otynkowane blendy o ostrołukowych zakończeniach. Otwory okienne otrzymały formy ostrołukowe, obustronnie rozglifione. Oświetliły one trójprzęsłowy korpus nawowy, oraz dwuprzęsłowe prezbiterium.
Wejście do wnętrza wiodło od południa i zachodu. Portal południowy miał formę schodkową, z laskowaniem i herbem Dębno. Portal zachodni ujęto zagiętym prostokątnie fryzem ząbkowym. Nawę i prezbiterium przykryto sklepieniami krzyżowo-żebrowymi o sieciowym układzie, spiętymi pośrodku dwóch rzędów przęseł zwornikami z herbami Dębno.
Obok kościoła stanęła kaplica wzniesiona około połowy XV wieku. Powstała jako budowla gotycka, murowana z cegły o układzie polskim (gotyckim) na rzucie prostokąta, orientowana. Na zewnątrz jej naroża ujęte zostały dwuuskokowymi przyporami. Sklepienie w kaplicy otrzymało formę krzyżowo-żebrową ze zwornikiem z herbem Dębno.
Stan obecny
Kościół św. Stanisława i Tomasza zachował do dnia dzisiejszego pierwotną bryłę oraz wiele średniowiecznych detali architektonicznych. Częściowo przysłonięty został nowożytną kruchtą i nową zakrystią, na szczęście jednak obie są zharmonizowane ze stylem kościoła. Niestety nie zachował się zniszczony lub zamurowany portal południowy. Widoczna jest natomiast na ścianie północnej nawy kamienna tablica erekcyjna z przedstawieniem Matki Boskiej w asyście patronów kościoła i klęczącego Zbigniewa Oleśnickiego z modelem kościoła w dłoniach, herbem Dębno i minuskułową inskrypcją z datą 1440.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Grzybkowski A., Gotycka architektura murowana w Polsce, Warszawa 2016.