Historia
Zamek zbudował w pierwszej połowie XIV wieku król Kazimierz III Wielki, jako element łańcucha granicznych warowni. Możliwe jednak, iż dokonał on tylko przebudowy wcześniej istniejącej budowli, gdyż dokument z 1315 roku wspomina o istniejącym już wówczas zamku Peskenstein. W ostatnim okresie odkryto jeszcze starszą wzmiankę w dokumencie z 1306 roku. Dotyczył on procesu wytoczonego przez biskupa Jakuba Świnkę biskupowi i staroście krakowskiemu Janowi Muskacie, który wraz ze swymi sojusznikami miał urządzać łupieżcze wyprawy. Jednym z uczestników tych najazdów miał być niejaki Peszek, który wyprawiał się ze swego zamku Peskonis, co uzasadnia przypuszczenie, iż to od Peszka pochodzi nazwa zamku Pieskowa Skała.
W latach 1377–1608 zamek był siedzibą rodu Szafrańców, którego znanym przedstawicielem był wojewoda krakowski Piotr Szafraniec. Niektórzy późniejsi przedstawiciele rodu trudnili się zbójectwem i wykorzystywali go jako punkt wypadowy do napadów na kupców przejeżdżających biegnącym przez Dolinę Prądnika traktem łączącym Kraków ze Śląskiem. W 1484 roku Krzysztof Szafraniec, prawnuk pierwszego właściciela, został za to ścięty na Wawelu.
W latach 1542–1580 gotycki zamek przekształcono w renesansową rezydencję. Od 1608 roku była ona w rękach Macieja Łubieńskiego, a po paru kolejnych zmianach właścicielami zostali Zebrzydowscy. Za czasów Michała Zebrzydowskiego dobudowano system fortyfikacji bastionowych, jednak mimo tego zamek zdobyli i zniszczyli w 1655 roku Szwedzi. W czasach gdy władali nim Wielopolscy, podjęto prace renowacyjne, jednakże w 1702 roku Szwedzi kolejny raz spustoszyli rezydencję, a w 1718 roku budowlę zniszczył pożar. W wyniku kolejnego pożaru w 1850 roku zniszczeniu uległa najstarsza jej część, tj. wysoki zamek. Mimo odbudowy z lat 1864-1877 przeprowadzonej przez Sobiesława Mieroszewskiego rezydencja z wolna zaczęła popadać w ruinę. Zamek gruntownie odrestaurowano dopiero po II wojnie światowej.
Architektura
Pierwotny zamek zajmował najwyższą skałę zwaną Dorotką. Jego głównym elementem była umieszczona w zachodnim skraju cypla wieża na planie kwadratu, przechodząca w górnych partiach w ośmiobok oraz przylegający do niej budynek na planie prostokąta. Wieży towarzyszyły z pewnością inne drewniane budowle na niższym tarasie. Pod koniec XIV lub na początku XV wieku poniżej powstać miało czworoboczne założenie składające się z dziedzińca i otaczających go budowli. W końcu XV wieku zamek został umocniony od wschodniej strony dwiema cylindrycznymi wieżami, z których południowo – zachodnia mieściła bramę wjazdową. W północnej części założenia umieszczono sklepiony kolebkowo tunel o długości około 40 metrów, częściowo wykuty w skale, dochodzący do wschodniej wieży. Czteroskrzydłowe założenie otaczające dziedziniec na rzucie trapezu powstało w trakcie wielkiej rozbudowy przeprowadzonej przez Szafrańców w XVI wieku. Nową bramę wjazdową umieszczono we wschodnim skrzydle. Pałacowy charakter nadały założeniu trójkondygnacyjne krużganki otaczające dziedziniec.
Stan obecny
Zamek w Pieskowej Skale to obecnie jeden z najlepiej zachowanych zabytków Jury Krakowsko – Częstochowskiej, niestety jednak elementów gotyckich nie przetrwało dużo. Do zachowanych budowli średniowiecznych należy jedna z dwóch piętnastowiecznych wież, które chroniły zamek od strony wschodniej. Natomiast XVI wieczny arkadowy dziedziniec i loggia widokowa to perły polskiego renesansu. Po generalnej renowacji w latach 1950-1963 zamek stał się Oddziałem Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Informacje przydatne dla zwiedzających znaleźć można na oficjalnej stronie muzeum tutaj.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Kołodziejski S., Średniowieczne budowle obronne na terenie Jury Ojcowskiej w świetle wyników nowszych badań, Kraków 2006.
Pieskowa Skała, red. Podlodowska-Reklewska M., Kraków 2003.