Historia
Murowane obwarowania Pasłęka (Preußisch Holland) wzniesiono w pierwszej połowie XIV wieku, w miejscu drewnianej palisady. Było to następstwem otrzymania praw miejskich w 1297 roku i postępującą rozbudową zasiedlanego holenderskimi przybyszami miasta, rozwijającego się u boku krzyżackiego zamku. Być może z budową murów miejskich miała związek odnotowana już w 1297 roku pasłęcka cegielnia.
W XV wieku miasto kilkukrotnie niszczono podczas oblężeń w trakcie wojen polsko – krzyżackich w 1410 i 1414 roku. Najznaczniejsze spustoszenia przyniosła jednak wojna trzynastoletnia, tocząca się w latach 1454 – 1466, a zwłaszcza pożar który strawił zabudowę Pasłęku w 1463 roku. Wkrótce po zakończeniu konfliktu przystąpiono do odbudowy, inwestując na przełomie XV i XVI wieku w rozbudowę i umocnienie obwarowań miejskich, a także murów zamkowych. W trakcie tych prac zbudowano między innymi nasypy ziemne przed bramami i basztami, co miało zwiększyć walory obronne w obliczu wzrastającej roli broni palnej.
W 1520 roku, w toku ostatniej wojny polsko – krzyżackiej, Pasłęk obległy i zdobyły wojska polskie pod dowództwem hetmana koronnego Mikołaja Firleja. Wynikiem tego były liczne pożary w obrębie miasta, zniszczenie zamku, a także uszkodzone podczas ostrzału mury miejskie. Pasłęk został co prawda w kolejnych latach odbudowany, ale z licznymi zmianami w układzie urbanistycznym. Do reperacji murów miejskich posłużyły między innymi cegły ze zniszczonego zamku.
W XVII wieku archaiczne już średniowieczne obwarowania wzmocnione zostały zewnętrznymi, nowożytnymi ziemnymi bastionami. Pasłęk ucierpiał w wyniku wojen ze Szwecją, w 1627 roku został zajęty przez wojska szwedzkie, a podczas wojny polsko-szwedzkiej o ujście Wisły był kilkukrotnie splądrowany przez obie strony konfliktu. W 1659 roku miasto było oblegane przez wojska szwedzkie, ale pomimo znacznych zniszczeń odparło natarcie. W XVIII wieku, z uwagi na rozwój broni palnej, mury miejskie utraciły całkowicie znaczenie i zaczęto je rozbierać, traktując jako łatwo dostępne źródło budulca. W ten sposób około 1817 roku rozebrano bramę Garncarską, następnie zaś górne partie bramy Młyńskiej.
Architektura
Linia murów obronnych o długości około 1200 metrów biegła po obwodzie nieregularnego wieloboku, łączącego się w północno – wschodnim narożniku z murami obronnymi zamku. Pierścień obwarowań był dopasowany do ukształtowania terenu. Od północy miasto zabezpieczał kanał młyński, a od północnego – zachodu bagna i podmokłe, trudno dostępne tereny. Ciekawie rozwiązano układ przestrzenny wewnątrz fortyfikacji, gdzie wydzielono dwie części: północną z obiektami reprezentacyjnymi i użyteczności publicznej (zamek, kościół parafialny, ratusz) oraz południową, mieszkalno – gospodarczą.
Górne, licowe partie miejskich fortyfikacji zostały zbudowane z cegły w wątku wendyjskim, natomiast partie fundamentowe z powszechnie dostępnych granitowych kamieni. Zwieńczenie muru stanowił zadaszony ganek strażniczy. Obwód fortyfikacji wzmocniono licznymi basztami, zapewne otwartymi od strony miasta. Najgęściej rozmieszczone były one na najbardziej zagrożonym południowo – zachodnim odcinku miasta. Newralgiczne miejsca wzmocniono basztami zamkniętymi: Tłuszczową od zachodu, Prochową od północy i basztą Biały Płaszcz od południa.
Do miasta prowadziły trzy bramy: Kamienna w południowo – zachodniej części obwodu, Garncarska blisko narożnika południowego miasta, oraz Młyńska, usytuowana po stronie wschodniej, w pobliżu zamku krzyżackiego. Bramy umieszczone były w wieżach wzniesionych na czworobocznych rzutach. W przyziemiach posiadały przejazdy bramne dostępne ostrołucznymi portalami, zamykane za pomocą bron, piętra zaś przebite były niewielkimi oknami i otworami strzeleckimi, a także zdobione tynkowanymi blendami. Zapewne wszystkie bramy miały formę szczytową, ze sterczynami i blendami zwróconymi w stronę przedpola i miasta.
Stan obecny
Do dziś mury obronne w Pasłęku zachowały się na znacznej długości obwodu. Niestety są one w zdecydowanej większości znacznie obniżone i w fatalnym stanie. Najważniejszym elementem jest zachowana brama Kamienna w południowo – zachodniej części miasta. Przetrwała również dolna partia bramy Młyńskiej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Czubiel L., Domagała T., Zabytkowe ośrodki miejskie Warmii i Mazur, Olsztyn 1969.
Steinbrecht C., Die Ordensburgen der Hochmeisterzeit in Preussen, Berlin 1920.
Wysocki J., Solecki R., Szkiłądź P., Otoczenie zamku w Pasłęku w świetle badań archeologicznych, „Archaeologia Historica Polona”, tom 26, 2018.