Historia
Wieś Parys (Paaris) założona została w 1370 roku. Do budowy w niej murowanego kościoła przystąpiono w pierwszej ćwierci XV wieku, kiedy to wzniesiona została wschodnia część korpusu. Zachodnią wybudowano około lat 1430 – 1440, natomiast dolną część wieży wzniesiono w połowie XV stulecia, przypuszczalnie przy wykorzystaniu tego samego warsztatu który wzniósł kościół w Lwowcu. Prace nad górnymi piętrami wieży miały miejsce około 1470 – 1480. W XVI wieku kościół przejęty został przez społeczność protestancką, co zapewne zapoczątkowało zmianę gotyckiego wystroju wnętrza budowli. W 1706 roku przebudowany został szczyt wschodni, pod koniec XIX stulecia odnowiono okna. Prace remontowe prowadzono w 1934 roku i w latach 90-tych XX wieku.
Architektura
Kościół zbudowany został z cegły na kamiennym cokole, wysokim we wschodniej części korpusu i w wieży, niskim w pozostałych częściach budowli. Cegłę układano w wiązaniu wendyjskim w zachodniej części strony północnej nawy oraz w kruchcie, a w pozostałych partiach w wątku gotyckim. Główną częścią świątyni utworzono podłużny korpus na planie prostokąta o wymiarach 24,5 x 10,9 metrów, orientowany względem stron świata, bez wydzielonego zewnętrznie prezbiterium. Po stronie zachodniej umieszczono czworoboczną wieżę, natomiast od północy kruchtę i zakrystię. Całość prezentowała typową, późnogotycką, wiejską farę o jednolitej konstrukcji pomimo wielu etapów budowy, choć dwie fazy budowy sprawiły, iż w planie zachodnia część odchylona została lekko od osi.
Pozbawiony cokołu korpus kościoła opięto czterema narożnymi, ukośnie ułożonymi przyporami oraz dwoma przyporami prostopadłymi do osi wzdłużnej przy ścianie północnej i południowej. Ściany przebito ostrołucznymi oknami, obustronnie rozglifionymi, schodkowymi od strony zewnętrznej. Wschodnią elewację ozdobiono trzema blendami o podobnym, ostrołucznym wykroju, a kolejną, dwułuczną blendę umieszczono poniżej. Trzema blendami ozdobiono też ścianę zakrystii. Najpewniej bogatą dekorację posiadał gotycki szczyt zamykający od wschodu dwuspadowy dach. Dwa półszczyty zachodnie ozdobiono blendami i sterczynami, trójosiowym szczytem oddzielonym tynkowaną opaską zwieńczono też kruchtę. Wnętrze korpusu nie zostało podsklepione, podobnie drewnianymi stropami przykryto wszystkie pozostałe części kościoła.
Trzy kondygnacje wieży rozdzielone zostały tynkowanymi fryzami z których najniższy urwano przed narożnikami, a wyższymi opięto także naroża. W przyziemiu wieży od zachodu umieszczono ostrołuczny, uskokowy portal z archiwoltą wtopioną w tynkowaną blendę o ostrołukowym zamknięciu, która sama ujęta została kolejną blendą o dwułucznym zamknięciu, ze ślepymi arkadami opartymi na kamiennej konsoli. Elewacje pierwszego piętra podzielono z każdej wolnej strony trzema podłużnymi, ostrołucznymi płycinami. Na bogato zaprojektowanym drugim piętrze umieszczono po cztery blendy, z czego dwie skrajne dwułuczne, a dwie środkowe zamknięte odcinkowo i przeprute przeźroczami. Wieżę zwieńczono dwoma szczytami schodkowo – sterczynowymi, przedzielonymi ciągłymi blendami w układzie piramidalnym.
Stan obecny
Gotycki kościół w Parysie zachował się do czasów współczesnych w całości (korpus, wieża, kruchta, zakrystia), bez żadnych późniejszych aneksów. Niestety przekształcona została zakrystia oraz szczyt wschodni, odnawiane były też wszystkie okna korpusu. Uwagę zwracają bogate i eleganckie elewacje wieży wraz z portalem zachodnim.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Natangen, red. A.Boetticher, Königsberg 1892.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.