Historia
Drewniany kościół w Paczółtowicach wzniesiono około roku 1515 z inicjatywy jednego z kilku współwłaścicieli wsi, prawdopodobnie jako drugą świątynią na tym miejscu. Wieżę dobudowano kilkanaście lat później i przekształcono do obecnego kształtu w XVIII wieku. Świątynię odnowiono w latach 1671–1681, przez kamieniarza z pobliskiego Dębnika, Adama Negowicza. Podczas restauracji kościół podmurowano, nakryto nowym dachem, odnowiono wnętrza oraz otoczono murem. W końcu XIX wieku dostawiono zakrystię i kruchtę.
Architektura
Późnogotycki kościół zbudowano w konstrukcji zrębowej z drewna jodłowego i dębowego (wieża), z ułożonych poziomo wieńców z belek drewnianych łączonych w narożach (węgłach), a następnie oszalowanych. Otrzymał kwadratowy korpus i węższe od niego prezbiterium, które na wschodzie zostało zamknięte trójbocznie. Po stronie północnej prezbiterium mogła znajdować się zakrystia, natomiast po zachodniej stronie nawy dostawiono nieco później czworoboczną wieżę o konstrukcji słupowo-ramowej i lekko pochyłych ścianach. Ściany nawy, prezbiterium i wieży oszalowano pionowo deskami.
Nawę i prezbiterium nakrył wspólny strop oraz stromy, kryty gontem, dwuspadowy dach o pojedynczej kalenicy wspartej na więźbie storczykowej. Główną rolę w konstrukcji kościoła odegrał system więźbowo – zaskrzynieniowy, w którym rozstaw poszczególnych kozłów krokwiowych dostosowywany został do szerokości prezbiterium, a spodnie belki więzara, czyli zarazem belki stropowe, wsparte zostały w prezbiterium na najwyższym wieńcu ścian. Przez to boczne, szersze części nawy nie dawały oparcia więźbie, przedłużono więc górne partie ścian prezbiterium na nawę oraz obniżono wysokość bocznych ścian nawy. W ten sposób na przedłużonych na nawę belkach ścian prezbiterium uzyskano oparcie dla więźby nad nawą. Wewnątrz kościoła boczne, szersze od prezbiterium części nawy utworzyły wrażenie jakby były przykryte obniżonym stropem, wyglądającym jak zawieszona skrzynia.
Wewnątrz kościoła nawę od prezbiterium rozdzieliła ostrołukowa arkada tęczowa, a komunikację zapewniły gotyckie portale o zwieńczeniu w tzw. ośli grzbiet. Jeden umieszczony został w ścianie południowej, drugi w ścianie zachodniej nawy, gdzie wiódł do podwieżowej kruchty. Kolejny mógł prowadzić z prezbiterium do zakrystii. Okna tradycyjnie dla późnośredniowiecznej, wiejskiej, drewnianej architektury sakralnej umieszczono jedynie w elewacji południowej, chroniąc wnętrze przed zimnem i przeciągami kosztem ograniczenia oświetlenia.
Stan obecny
Kościół zachował późnogotycki układ przestrzenny, wzbogacony o nowożytną kruchtę południową i zachodnią oraz zakrystię (być może powstałą na miejscu starszej). Ponadto najbardziej rzucające się w oczy nowożytne modyfikacje to kamienna podmurówka, hełm wieży oraz wieżyczka na kalenicy dachu. W toku późniejszych prac remontowych wymieniane było gontowe pokrycie dachowe oraz oszalowanie wraz z lisicami. Obecne wyposażenie oraz wystrój wnętrza pochodzą głównie z XVII – XIX wieku, za wyjątkiem późnogotyckiego krzyża z XVI stulecia, tryptyku z drugiej połowy XV wieku oraz chrzcielnicy z około 1533 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Brykowski R., Kornecki M., Drewniane kościoły w Małopolsce południowej, Wrocław 1984.
Cisowski B., Duda M., Szlak architektury drewnianej. Małopolska, Kraków 2005.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.