Historia
Zamek we wsi Owiesno (niem. Habendorf) zbudowany został pod koniec XIII wieku lub w początkach XIV stulecia. Powstał z fundacji możnego rodu Pogorzelów, którzy majątek w Owieśnie przypuszczalnie mogli posiadać już od początku XIII wieku, od czasów Przecława z Pogorzeli, a następnie jego syna Mroczka, poświadczonego w latach 1244-1271. Z Owiesna pisał się w okresie 1289-1293 Jarosław, syn Mroczka („de Haverdorph”, „de Habirdorf”), przypuszczalny fundator murowanego zamku, wzmiankowany jako „comes” na dokumentach księcia Henryka IV Probusa, pełniący również urząd burgrabiego Barda. Po nim członkowie rodu Pogorzelów żyjący w XIV wieku mianowali się już niemieckojęzyczną wersją nazwiska – von Pogrell.
W czwartej ćwierci XIV wieku w Owieśnie znajdowały się dwa majątki rycerskie: dolny i górny. Dolny należał do mniej znaczących śląskich rodów, natomiast górny w 1386 roku był własnością dwóch Pogrellów, Siegemunda i Hannosa. Prawdopodobnie na przełomie XIV i XV wieku zamek został przebudowany z inicjatywy Siegemunda von Pogrell, świadka na licznych dokumentach kancelarii świdnickiej, od 1396 roku członka rady sześciu baronów przy staroście księstwa świdnicko – jaworskiego, a od co najmniej 1407 roku samego starosty świdnicko – jaworskiego.
Owiesno stanowiło własność Pogrellów do drugiej połowy XVI wieku. Następnie przeszło na rodzinę von Bock, która dzierżyła zamek do 1689 roku, z krótką przerwą gdy władali nim przedstawiciele rodziny Nimptschów. W czasach von Bocków zamek przebudowano w stylistyce renesansowej, natomiast gruntowne przekształcenia barokowe przeprowadzono w pierwszej połowie XVIII stulecia, kiedy to Owiesno należało do rodziny von Heyde. Po 1797 roku zamek stał się własnością von Seidlitzów, którzy mieszkali w nim do II wojny światowej. W 1945 roku zabytkową budowlę opuszczono, przez co szybko popadła w ruinę.
Architektura
Siedziba rycerska mieściła się w północno – wschodniej, górnej części osady, w dolinie niedużego strumienia. Średniowieczny zamek był założeniem na planie zbliżonym do koła o średnicy około 30 metrów, z wieloboczną lub cylindryczną wieżą o funkcji bergfriedu, połączoną z obwodem kamiennego muru obronnego. Mur był masywny, grubości od 1,9 do 2 metrów, dzięki czemu w jego koronie mógł funkcjonować chodnik straży. Brama prawdopodobnie znajdowała się w południowej części obwodu, gdzie mogła być flankowana przez wieżę, częściowo wysuniętą przed lico muru obronnego (ostrzał flankowy z wieży utrudniać mógł obły mur obwodowy).
Po przeciwnej stronie bramy dziedziniec zajmował obszerny, trójskrzydłowy budynek mieszkalny, wzniesiony z kamienia, ale z obramieniami okiennymi i portalowymi wykonanymi z cegieł palcówek. Jego zewnętrzne ściany stanowiły zarazem część muru obwodowego, natomiast we wnętrzu ściany działowe umieszczono na styku względem obwodu i ścian frontowych dziedzińca. W ścianach tworzących część obwodu umieszczono głębokie na 0,9 metra wnęki. Zapewne pełniły one rolę szaf, pierwotnie zamykanych drewnianymi drzwiczkami, ewentualnie wykorzystywane były jako sypialnie do których wstawiano łóżka. Układ pomieszczeń względem kondygnacji zapewne powielał typowy dla średniowiecza schemat, wedle którego najniższy poziom przeznaczony był na cele gospodarcze i pomocnicze, natomiast piętra pełniły funkcje mieszkalno – reprezentacyjne.
W okresie późnego średniowiecza zamek otoczony został drugim obwodem muru obronnego o grubości 1-1,4 metra, w którym przepruto liczne otwory strzeleckie. Ponadto w jego linii usytuowano od południa czworoboczną wieżę, zapewne flankującą zewnętrzną bramę wjazdową na teren zamku. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła dookolna, nawodniona fosa, prawdopodobnie zasilana wodami pobliskiego strumienia. Pierwotnie z pewnością pokonywano ją po drewnianym moście, być może wyposażonym w zwodzoną kładkę.
Stan obecny
Zamek w Owieśnie to smutny przykład karygodnych zaniedbań, gdyż jeszcze w latach 50-tych XX wieku był dobrze zachowany, z dachami i wieżą włącznie. Popadł w ruinę w latach 60-tych, gdy runęła wieża a reszta murów uległa szybkiej degradacji. Dopiero w XXI wieku zabytek znalazł się pod opieką Fundacji „Zamek Chudów”, która oczyściła zamkową fosę oraz odgruzowała i uporządkowała obiekt. W roku 2009 przeprowadzono pierwsze prace zabezpieczające, obejmujące wieżę na lewo od głównego wejścia. Spośród średniowiecznych detali architektonicznych zachowało się dziewięć otworów strzeleckich w murze zewnętrznym, nieliczne relikty pierwotnych okien oraz głębokie wnęki w murze obwodowym w obrębie budynku mieszkalnego. Główny mur obronny jest dziś na połowie obwodu ukryty wewnątrz ruin nowożytnych zabudowań, jakie stanęły na terenie parchamu. Zmieniony został także układ dziedzińca za sprawą dobudowania skrzydła południowego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, zamek, później pałac, E.Kica, nr 1723, Owiesno 1996.
Boguszewicz A., Corona Silesiae. Zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku, Wrocław 2010.
Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku, Wrocław 2003.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Rosiek A.M., Siedziby rycerskie w księstwie świdnicko -jaworskim do końca XIV wieku, Kraków 2010.