Historia
Otmuchów w źródłach pisanych pojawił się po raz pierwszy w bulli protekcyjnej papieża Hadriana z 1155 roku jako castelum Otmochov. Był to wówczas jeszcze drewniano – ziemny kasztelański, a później biskupi gród. Murowany zamek wzniesiono na jego miejscu prawdopodobnie w drugiej połowie XIII wieku. Stanowił wtedy miejsce częstego wystawiania dokumentów przez biskupa Tomasza I, co może świadczyć o pełnieniu funkcji rezydencjonalnej. Najpewniej murowane obwarowania istniały już w trzeciej ćwierci XIII wieku, gdyż w 1284 roku doszło do procesu w którym książę domagał się zniszczenia umocnień zamku otmuchowskiego.
W 1287 roku książę Henryk IV Probus w trakcie zatargu z biskupem Tomaszem II zniszczył warownię. Po odniesieniu kolejnych zniszczeń w ostatniej dekadzie XIII wieku i wygaśnięciu sporu, zamek został odbudowany, prawdopodobnie ze środków księcia Bolka I świdnickiego. W XIV wieku większe prace prowadził biskup Przecław z Pogorzeli, który ukształtował pełne założenie obronne i w 1369 roku połączył zamek z obwarowaniami miejskimi.
W czasie wojen husyckich zamek nie został zdobyty siłą, choć był opanowany przez zwolenników husytyzmu i wydany na kilka lat w ich ręce. W latach 1430 – 1435 także oni mięli dokonać modernizacji zamku, zapewne zwiększających jego obronność w związku z rozwojem broni ogniowej. Po husytach zamek przejął Hinko Kruszyna von Leuchtenberg. Dopiero w 1444 roku za cenę 2000 guldenów wykupił go biskup Konrad, jednak wkrótce Otmuchów ponownie został zastawiony, a ostatecznego wykupienia dokonał dopiero w 1448 roku biskup Piotr Nowak. Być może w związku z powrotem zamku do domeny księstwa nyskiego przeprowadzono na nim jakieś prace remontowe.
W latach 60-tych XV wieku biskup Jodok z Rożemberka przeniósł główną rezydencję biskupią do Nysy, przez co Otmuchów stracił funkcję najważniejszej biskupiej siedziby na terenie księstwa nyskiego, choć wciąż pozostawał ważną twierdzą militarną. W latach 1484 – 1485 biskup Jan IV Roth przeprowadził jego gruntowną późnogotycką przebudowę. Być może zmodernizowano wówczas obronę, dostosowując ją do walki ogniowej, lecz już około 1520 roku w trakcie inspekcji związanej z zagrożeniem tureckim stwierdzono niewielkie walory obronne i konieczność rozbudowy fortyfikacji.
Za czasów biskupa Andrzeja Jerina pod koniec XVI wieku zamek przekształcono w renesansową rezydencję. Kolejne prace zmieniające wygląd budowli w stylistyce barokowej prowadzono w XVII wieku. Zamek ucierpiał w czasie wojny trzydziestoletniej, w 1646 roku zajęli go Szwedzi, a w 1741 zniszczyli Prusacy. Po sekularyzacji dóbr biskupich i przejęciu zamku przez rodzinę Humboldtów, w 1823 roku rozebrano skrzydła południowe i zachodnie.
Architektura
Zamek założony został na wzgórzu górującym nad doliną Nysy Kłodzkiej, znajdującym się w północno – zachodniej części miasta, z którym od XIV wieku był sprzężony układem obronnym. Wzniesienie górowało ponad 30 metrami nad doliną rzeki, należało do nielicznych w okolicy, a jego strome stoki od zachodu i południa opływała zasilająca biskupi młyn rzeczka Młynówka. Od strony północnej i wschodniej stoki opadały łagodniej, dlatego teren ten przekopano suchą fosą, oddzielając gród, a później zamek od osady i miasta.
Najstarsze założenie składało się z nieregularnego obwodu murów obronnych, które powtarzały zapewne przebieg starszego wału. Jednym z pierwszych budynków był wzniesiony z łamanego kamienia trójdzielny dom we wschodniej części dziedzińca, usytuowany po prawej stronie bramy. Grubość jego murów w przyziemiu wynosiła 2,1 metra. Spośród odnalezionych pierwotnych elementów detalu architektonicznego zidentyfikowano cztery ostrołuczne okna oraz także ostrołukowy portal prowadzący na wysokości piętra na ganek w koronie muru obronnego. Powyżej budynek zaopatrzony był również w niewielkie okna szczelinowe ujęte w proste oprawy kamienne. Pierwotne okna i portale wejściowe na poziomie przyziemia nie zachowały się. Drugim najstarszym budynkiem zamku mogło być skrzydło zachodnie, posiadające ponad 2 metrowej grubości mury. Mieściło ono trójprzestrzenne wnętrze w którym znajdowała się kaplica. Od zachodu sąsiadowało z budynkiem na planie trapezu, który również mógł mieć wczesną metrykę. W jego grubych murach mieścił się korytarz prowadzący do wykusza latrynowego (podobny do zastosowanego w zamku biskupim w Miliczu).
Przebudowy z XIV wieku są trudne do odtworzenia. W okresie tym mogło zostać powiększone skrzydło wschodnie, na co wskazują różnice w grubości murów obwodowych i w technice budowy. W drugiej połowie XV wieku wzniesiono wieżę północną, która otrzymała w planie kształt prostokąta z zaokrąglonymi narożnikami. W jej murach umieszczono strzelnice kluczowe oraz belki służące do opierania hakownic, co sugeruje, iż była przystosowana do obrony ogniowej. Rozbudowano także skrzydło wschodnie, które podwyższono używając cegły i doprowadzono do wieży. W XVI wieku rozbudowano zachodnie i południowe skrzydła z arkadowymi krużgankami, a tym samym zamknięto wewnętrzny dziedziniec.
Najstarsza zachowana weduta Otmuchowa z początku XVI wieku dostarcza wiele dodatkowych informacji. Późnogotycki zamek otoczony był zewnętrznym murem obronnym wzmocnionym czworobocznymi basztami. Po stronie południowo – wschodniej znajdowała się zaopatrzona w drewniany zwodzony most wieża bramna. Za nią ukazano czterokondygnacyjny wysoki dom przykryty dwuspadowym dachem. Od wschodu dochodził do niego mur kurtynowy łączący go z wieżą. W północno – zachodnim narożniku znajdował się kolejny budynek, prawdopodobnie z szachulcowym piętrem i dwuszczytowym dachem. Ponad dachami wyłaniała się wieża główna z sygnaturką na szczycie.
Stan obecny
Do naszych czasów zachowała się wieża i północne skrzydło zamku, którego wschodnia część stanowi stanowi jedną z najstarszych części warowni. Niestety w wyniku wielokrotnych przekształceń zatracił w dużej części cechy stylowe. Obecnie na zamku znajduje się dom kultury, restauracja i hotel.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Legut-Pintal M., Zamki księstwa nyskiego na tle przemian krajobrazu kulturowego w średniowieczu, Wrocław 2017.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.