Historia
Zamek według źródeł pisanych zbudowany został przez króla Kazimierza Wielkiego. Wzniesiony dość blisko granicy królestwa, w centrum powiatu posiadającego znaczną samodzielność, był obiektem o funkcjach zarówno obronnych jak i administracyjnych. Być może istniał już w 1337 roku, kiedy to Ostrzeszów wyznaczono na miejsce sądzenia przestępców, w układzie zawartym między Kazimierzem Wielkim i Janem Luksemburskim. Po raz pierwszy ostrzeszowskie castrum odnotowane zostało w 1370 roku.
Między 1378 a 1382 rokiem zamek przeszedł w ręce Władysława Opolczyka, jako lenno otrzymane za zasługi przy wyborze Ludwika Węgierskiego na króla Polski. W 1393 roku na skutek walk o rewindykację królewskich dóbr, zajęły go wojska królewskie Władysława Jagiełły. W okresie rządów Opolczyka pojawił się pierwszy znany starosta ostrzeszowski, następni zaś pełnili już swój urząd z ramienia królów polskich. W XV wieku ich jurysdykcji powierzono obszar całego powiatu, a jako iż ich siedzibą był zamek, dokonano jego niewielkiej modernizacji.
W 1553 roku w Ostrzeszowie powstało starostwo niegrodowe. W XVII wieku, zamek odbudowano po zniszczeniach w czasie najazdu szwedzkiego, nie zmieniając jednak charakteru obiektu. W 1755 roku starosta Antoni Stadnicki uporządkował izby służące do przechowywania akt sądowych, zbudował nowy most i oczyścił fosę. Być może wtedy w południowo – wschodnim narożu dziedzińca wzniesiono nowy budynek na planie kwadratu. W końcu XVIII wieku zamek podupadł, opustoszał po 1789 roku, a w XIX stuleciu został częściowo rozebrany.
Architektura
Zamek wzniesiono na północno – zachodnim skraju miasta, w dolinie niewielkiej rzeczki Strzegowy, na sztucznym nasypie ziemi, być może będącym pozostałością wcześniejszych obwarowań. Był założeniem czworobocznym na planie nieregularnego czworoboku o wymiarach 27×36-39 metrów. W narożach mur obwodowy wzmocniony był przyporami, a jego grubość osiągała do 2,2-2,4 metra. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła fosa, napełniana wodą rzeki Strzegowy.
Przed kurtyną południową wysunięta była wieża, do wysokości 11,5 metra czworoboczna (8,4 x 9,2 metra), a wyżej ośmioboczna. W całości osiągnęła wysokość co najmniej 23 metrów, a zapewne kilka metrów więcej. Jej wnętrze pierwotnie przedzielone było drewnianymi stropami na sześć kondygnacji, w tym trzema na planie kwadratu o bokach 4 metry i trzema na planie ośmioboku. Najstarsze wejście do wieży znajdowało się na poziomie drugiej kondygnacji, natomiast wyższe piętra przeprute były otworami strzeleckimi. Najniższy poziom, pozbawiony okien i otworów, dostępny był jedynie z piętra.
Na wschód od wieży znajdował się przelot bramny, zaś na osi bramy długi dom o wymiarach 7 x 23,5 metra, usytuowany na krańcu dziedzińca wielkości 23,5 x 25 metrów. Budynek mieszkalny był podpiwniczony i miał dwie lub trzy kondygnacje. Piwnica dzieliła się na trzy komory: dwie o wymiarach 6 x 7 metrów i jedną 7 x 7 metrów. Wewnątrz wyższych kondygnacji nie odnaleziono gotyckich murowanych podziałów na mniejsze izby. Zapewne wzorem innych budowli tego typu najniższa kondygnacja pełniła rolę gospodarczo – magazynową, a wyższa mieszkalno – reprezentacyjną. Prawdopodobnie dom powstał dopiero w pierwszej połowie XV wieku, na miejscu wcześniejszych zabudowań drewnianych.
W okresie późnego średniowiecza dobudowano do zachodniej ściany wieży jednoizbowy dom o wymiarach 5 x 6 metrów, wzmocniony narożną, usytuowaną pod skosem przyporą. Prawdopodobnie miał on pełnić rolę budynku bramnego, zaś starszy przejazd bramny zamurowano. Ponadto w pobliżu zamku miał funkcjonować młyn wodny.
Stan obecny
Do dziś zachowały się fragmenty muru obwodowego oraz potężna wieża główna zamku, sięgająca obecnie 23 metrów wysokości. Odrestaurowana i zaadoptowana do celów muzealnych oraz wystawowych, jest ona również punktem widokowym z którego podziwiać można panoramę miasta. Na dziedzińcu zamkowym organizowane są z kolei imprezy plenerowe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Pietrzak J., Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej, Łódź 2003.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 2, architektura obronna, Kalisz 2011.
Wagner A., Murowane budowle obronne w Polsce X – XVII wieku, tomy 1, Warszawa 2019.