Historia
Gotycka kaplica św. Gertrudy wybudowana została około połowy XV wieku, jako część kompleksu szpitalnego. Wcześniej funkcje sakralne dla przytułku pełniła starsza budowla z przełomu XIII i XIV wieku, prawdopodobnie wzniesiona w konstrukcji szachulcowej. Do przebudowy doszło zapewne ze względu na zły stan pierwotnej świątyni i chęć wzniesienia trwalszej budowli, tym bardziej, że miasto po okresie wojen husyckich i potwierdzeniu w 1441 roku przywilejów przez Fryderyka Hohenzollerna, weszło w okres intensywnego rozwoju.
W okresie reformacji kaplica została przejęta przez protestantów. Ponadto druga połowa XVI wieku nie sprzyjała już rozwojowi Ośna, nawiedzanego licznymi zarazami i pożarami, a następnie niszczonego konfliktami zbrojnymi z wojną trzydziestoletnią na czele, co doprowadziło do upadku szpitala. W kronice z 1693 roku odnotowano, iż w XVII wieku z zespołu zabudowań przetrwała tylko kaplica, a po budynkach szpitalnych, spalonych w czasie wojny trzydziestoletniej, nie pozostały żadne ślady. Wtedy też kaplica zaczęła pełnić funkcje cmentarne. W 1822 roku budowla powróciła w ręce katolików. Następnie w 1827 i 1850 roku prowadzono przy niej prace remontowe.
Architektura
Kaplicę wzniesiono po zachodniej stronie miasta lokacyjnego, poza murami obronnymi, na terenie Przedmieścia Frankfurckiego. Późnogotycka budowla została zorientowana względem stron świata, wymurowana z cegły układanej w wątku gotyckim. Założono ją na planie prostokąta z trójbocznie zamkniętą częścią wschodnią, z prezbiterium nie wyróżnionym zewnętrznie w stosunku do nawy. Bryła nakryta została dwuspadowym dachem, załamanym nad prezbiterialną częścią wschodnią.
Ściany kaplicy wzmocniono uskokowymi przyporami, w narożnikach umieszczonymi pod skosem. Pomiędzy nimi przepruto symetrycznie rozmieszczone okna, zamknięte łukami ostrymi, o ceglanych, profilowanych ościeżach. Podział horyzontalny wprowadzono na elewacjach za pomocą sfazowanego gzymsu oraz tynkowanego fryzu pod okapem dachu, utworzonego w krótkich odcinkach dzielonych nad przyporami i nad archiwoltami okien. Ponadto od zachodu utworzono zdwojony fryz z ukośnie ustawionych cegieł, oddzielający ścianę fasady od szczytu. Sam szczyt udekorowany został trzema blendami: środkową, najwyższą, ostrołuczną, dwoma niższymi ze ściętymi łukami od strony centralnej osi. Z krawędzi szczytu wyprowadzono kilka ceglanych sterczyn. Na wszystkich elewacjach kaplicy, łącznie ze szczytem, pozostawiono liczne otwory maczulcowe, po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach.
Wejście do wnętrza wiodło ostrołukowym, uskokowym portalem południowym, umieszczonym w zachodnim przęśle, a także dwoma mniejszymi, ostrołucznymi, podobnymi do siebie portalami zachodnimi. W środku kaplica przykryta została drewnianym stropem nad którym funkcjonowało poddasze, a w jej elewacjach utworzono ostrołuczne, profilowane wnęki mieszczące otwory okienne.
Stan obecny
Kaplica przetrwała do dziś w niemal nie zmienionym stanie, bez większych przekształceń nowożytnych, choć detale architektoniczne z pewnością były odnawiane w trakcie XIX-wiecznych remontów. Obecnie jest otoczona murem wytyczonym dla cmentarza powstałego po zniszczeniu średniowiecznych zabudowań szpitalnych. Jej wnętrze prawdopodobnie nie jest udostępnione do zwiedzania.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kaplica cmentarna, W.Łopuch, nr 3769, Ośno Lubuskie 1989.
Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg, Die Kunstdenkmäler des Kreises Weststernberg, Bd. 6, Teil 3, Berlin 1913.
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.