Historia
Mury obronne i zamek w Opocznie zostały wzniesione bezpośrednio po lokacji miasta w 1365 roku w ramach programu budowy nowego ośrodka, na skrzyżowaniu dawnych szlaków handlowych z Sulejowa do Inowłodza, z Torunia na Lwów oraz ze Śląska na Ruś. Prócz obwarowań zbudowano w tym samym czasie także kościół parafialny. Opoczno należało do grupy miast nowo zakładanych z inicjatywy Kazimierza Wielkiego, przy czym zamek przeznaczony był na rezydencję starosty królewskiego zarządzającego okolicznymi dobrami monarchy oraz okazjonalnie miejscem, w którym zatrzymywał się król podczas podróży przez kraj.
W latach 1346-1368 w dokumentach występował pierwszy znany starosta opoczyński, Sobek z Wyszkowic, który mógł być wyznaczony przez króla do nadzorowania budowy zamku, a rezydować w starszym dworze królewskim z początku XIV wieku, zlokalizowanym na terenie Staromieścia. Po Sobku urząd starosty sprawowali Piotr Rpiszka z Bedlina w 1394 roku i Rafał z Michowa na przełomie XIV i XV wieku. Król Władysław Jagiełło cztery razy odwidział zamek w Opocznie (w 1409, 1413, 1414 i 1432 roku), co pozwala sądzić, iż był on wówczas ukończony, a przynajmniej zdatny do zamieszkania.
Zamek wzmiankowany był jako uszkodzony już w XVI wieku, co być może było związane z wcześniejszym wielkim pożarem miasta z 1483 roku. W tymże stuleciu mury obronne były utrzymywane, o czym świadczy przywilej z 1550 roku przeznaczający część dochodów na naprawę obwarowań. Uległy one zapewne zniszczeniom, podobnie jak zamek, podczas szturmu miasta w czasie wojny szwedzkiej 1655 roku. W XVII wieku miasto fortyfikowało się w obawie przed Tataram i Turkami, ale zakres prac nie jest znany. Zapewne mury nie były później remontowane, niemniej w XIX wieku zachowane były jeszcze znaczne odcinki. W tymże stuleciu nastąpiły w mieście prace regulacyjne, które przyczyniły się do rozbiórki murów obronnych. Rysunki z lat 1844-1846 wykonane przez Stanisława Chrząńskiego wskazują, że zamek był już wtedy ruiną, pomimo tego, iż jeszcze pod koniec XVIII wieku prowadzono przy nim prace naprawcze.
Architektura
Obwód murów obronnych zakreślał kształt prostokąta, prawdopodobnie z zaokrąglonymi narożnikami północnym i wschodnim. Powierzchnia miasta w murach wynosiła niecałe 6 ha, długość linii obwarowań około 950 metrów. Mur obronny wykonany był z kamienia, podobnie jak inne średniowieczne obiekty w mieście.
Obwód murów zaopatrzony był w baszty: prostokątne, otwarte w kierunku miasta i wysunięte na zewnątrz linii fortyfikacji. Wiadomo, iż funkcjonowała baszta narożna zachodnia i druga w odcinku południowo – zachodnim. Położone były po obu stronach miejsca, w którym przypuszczalnie znajdowała się brama miejska, w odległości od niej około 40 i 70 metrów. Druga z baszt oddalona była ponadto o 30 metrów od wieży zamku, usytuowanej w tej samej linii obwarowań. Prawdopodobnie w pozostałych bokach obwodu znajdowały się dalsze, podobne baszty, jednak ogólna ich liczba jest trudna do określenia. Brak jest również wiadomości na temat ewentualnych zewnętrznych umocnień linii fortyfikacji.
Miasto miało zapewne trzy bramy: od północnego – wschodu, od południowego – zachodu i od południowego – wschodu ku rzece. O formie architektonicznej bram nic nie wiadomo. W 1599 roku na podstawie pozwolenia Zygmunta III przebito nową bramę od strony Krakowskiego Przedmieścia. Nie była to jednak brama miejska, lecz wylot z zamku na zewnątrz obwodu fortyfikacyjnego.
Zamek opoczyński był typowym zamkiem miejskim, zbudowany bowiem został jednocześnie z murami miejskimi i usytuowany w ich obrębie. Zajmował południowy narożnik miasta, a jego obwód warowny zamykał się w formie prostokąta. Od strony południowej chroniony był korytem rzeki Drzewiczki, na której założony został staw. W zachodnim rogu dziedzińca zamku znajdowała się prostokątna w planie wieża. Wjazd znajdował się zapewne w części północno – wschodniej, od strony rynku.
Stan obecny
Miejskie mury obronne i zamek nie zachowały się do naszych czasów. Obecnie na miejscu całkowicie rozebranego zamku znajduje się budynek dla władz powiatowych zbudowany po 1874 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego, red. L.Kajzer, Kielce 2005.
Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.