Historia
Zamek został zbudowany przez króla Kazimierza Wielkiego pomiędzy latami 1354-1370, kiedy to król w drodze zamiany z biskupem krakowskim Bodzantą wszedł w posiadanie znajdującej się nieopodal wsi Smardzowice. Po raz pierwszy wspomniano go w źródłach pisanych w 1370 roku, kiedy wymieniano Zaklikę, pełniącego urząd burgrabiego Ojcowa. W 1397 roku wspomniano natomiast kapelana zamkowej kaplicy. W okresie panowania Jagiellonów zamek wraz z okolicznymi wsiami i folwarkami stał się starostwem. W 1400 roku po raz pierwszy został oddany w zastaw przez Władysława Jagiełłę. Starostwo pozostawało najczęściej w rękach wierzycieli królewskich, głównie przedstawicieli najważniejszych rodów małopolskich. Byli to m.in. Piotr Szafraniec z Pieskowej Skały, Jan Mężyk z Dąbrowy, Jan Boner i Andrzej Tęczyński. Starostowie nie traktowali niestety zamku jako swej rezydencji, przez co na początku XVII wieku był on już w złym stanie. W 1619 roku zakupił go Mikołaj Koryciński z Pilicy herbu Topór, który dokonał remontu i przebudowy całego założenia. W czasie najazdu szwedzkiego w 1660 roku zamek jako jeden z nielicznych nie został zniszczony, gdyż okupanci urządzili w nim magazyn broni i żywności. Jeszcze w XVIII wieku zamek tętnił życiem i gościł m.in. króla Stanisława Poniatowskiego. W 1802 roku został jednak opuszczony, a ówczesny właściciel Teofil Załuski wywiózł z niego ruchomości. Wkrótce też zaczęto rozbierać grożące zawaleniem mury. Późniejsze plany odbudowy nigdy nie zostały zrealizowane. Niestety prace zabezpieczające z przełomu XIX i XX wieku pozbawiły budowlę wielu elementów zabytkowych.
Architektura
Zamek usytuowano na spłaszczonym szczycie wzgórza o stromych, skalistych skarpach. Trzon pierwotnej warowni stanowiła oktagonalna wieża zbudowana z regularnych ciosów kamiennych na wierzchołku skalnego cypla. Pierwotnie miała ona trzy piętra, średnicę 11,5 metra, długość boków około 4,8 metra i około 13 metrów wysokości. Jej wnętrze otrzymało kolisty kształt o średnicy 6,2 metra, natomiast grubość muru wynosi średnio 2,7–2,8 metra. Zachowane elementy ozdobnego detalu architektonicznego oraz duże wymiary wewnętrzne wskazują, iż wieża pełniła funkcję mieszkalną.
Prawdopodobnie z XIV wieku pochodził również mur obwodowy, biegnący po krawędziach wzgórza na planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 50 x 115 metrów. Dom mieszkalny znajdował się we wschodniej części dziedzińca, gdzie przystawiono go do kurtyny muru. Miał wymiary około 10 x 50 metrów, a według nowożytnych opisów jego przeciwległe krańce przechodziły w formę czworobocznych wież (być może na podobieństwo dwuwieżowych czeskich zamków królewskich np. Kašperk czy Radyně). Wjazd do zamku prowadził od zachodniej strony, w sąsiedztwie wieży ośmiobocznej, która go flankowała. Usytuowano tam budynek bramny do którego prowadził drewniany most wsparty na murowanych filarach. Na środku dziedzińca znajdowała się ocembrowana studnia, wykuta w skale na 48 metrów głębokości.
W XVII wieku wzniesiono okazały budynek mieszkalny na południowym cyplu skalnym. Był to podpiwniczony, dwupiętrowy budynek mieszczący pomieszczenia w układzie dwutraktowym. Jego część mieszkalna składała się z przedsionka, głównej sieni, sześciu izb i dwóch alkierzy. Na piętrze zamiast dwóch izb znajdowała się jedna duża sala. Od strony północnej do budynku przylegała orientowana kaplica, której plan stanowił wydłużony prostokąt.
Stan obecny
Z zamku do dnia dzisiejszego przetrwała mocno obniżona wieża główna, której górna część jest efektem rekonstrukcji z początku XX wieku, budynek z przejazdem bramnym oraz relikty muru obwodowego i budynku południowego. Na zamku mieści się małe muzeum.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kołodziejski S., Średniowieczne budowle obronne na terenie Jury Ojcowskiej w świetle wyników nowszych badań, Kraków 2006.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Olszacki T., Rezydencje królewskie prowincji małopolskiej w XIV wieku – możliwości interpretacji, “Czasopismo Techniczne”, zeszyt 23, 2011.
Partyka J., Zamek w Ojcowie, Dąbrowa Górnicza 2008.
Wojenka M., Najnowsze badania archeologiczne budownictwa obronnego na Jurze Ojcowskiej, „Archaeologia Historica Polona”, tom 26, 2018.