Historia
Zamek został wzniesiony około połowy XIV wieku. Jego pierwszym znanym właścicielem był marszałek Królestwa Polskiego Przedbór z Brzezia, który dostał miejscowe dobra od króla Kazimierza Wielkiego. Po śmierci Przedbora Ogrodzieniec wrócił do rąk władcy, lecz już w 1386 roku król Władysław Jagiełło nadał go wraz z rozległym kluczem włości cześnikowi krakowskiemu Włodkowi z Charbinowic herbu Sulima. W 1470 roku zamek kupili bogaci mieszczanie krakowscy, Imbram i Piotr Salomonowie. Po nich kolejni właściciele zmieniali się dość często, aż w 1523 roku trafił on w ręce rodziny Bonerów. Ród ten pochodził z Landau w Alzacji. Początkowo przenieśli się oni na Śląsk do Wrocławia, a w roku 1483 Jan Boner osiadł w Krakowie. Jako zdolny handlowiec i bankier szybko wspinał się po szczeblach kariery: w 1493 roku stał się właścicielem kamienicy przy krakowskim rynku, w 1498 roku zasiadł w radzie miejskiej, a od 1515 zarządzał żupą solną w Wieliczce. W 1522 roku został wielkorządcą krakowskim oraz głównym bankierem króla Zygmunta Starego. W latach 1530–1545 bratanek Jana, Seweryn Boner dokonał wielkiej przebudowy średniowiecznej warowni w późnogotycko – renesansową rezydencję. Powstało wtedy skrzydło północne, powiększono południowe, które otrzymało dwie wieże, a w miejscu dawnej bramy wzniesiono trzecią wieżę bramną. Rozbudowę kontynuował jego syn Stanisław, który wzniósł skrzydło zachodnie, a do południowego dobudował „Kurzą Stopę”.
W 1560 roku po bezpotomnej śmierci Stanisława Bonera, majątek odziedziczyła jego siostra Zofia, będąca żoną Jana Firleja. Rozpoczął on rok później kolejny etap rozbudowy Ogrodzieńca. Na najbardziej wysuniętej na południowy – wschód skale wzniósł narożny bastion zwany beluardem. Do roku 1576, kiedy to zakończono prace budowlane, powstał jeszcze drugi dziedziniec zwany rycerskim.
Ogrodzieniec był kilkakrotnie niszczony najazdami obcych wojsk. Po raz pierwszy zdobyły go w 1587 roku wojska pretendenta do tronu polskiego, arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. W 1655 roku rezydencję opanowali Szwedzi, lecz nie dokonali poważniejszych zniszczeń. Budowla ucierpiała natomiast znacznie po pożarze wznieconym w 1702 roku przez wojska szwedzkie Karola XII. Od tego czasu z wolna popadała w ruinę; ostatni mieszkańcy opuścili zrujnowany zamek około 1810 roku.
Architektura
Pierwotny zamek z XIV/XV wieku zajmował kulminację wzgórza. Posiadał murowaną wieżę mieszkalną na wschodniej skale oraz skrzydło mieszkalne na południowej. Wewnątrz, na dziedzińcu znajdowała się murowana cysterna na wodę. Wjazd na dziedziniec prowadził przez bramę w części południowo – wschodniej w szczelinie między dwoma skałami.
Po rozbudowie w XVI wieku utworzono skrzydło północno-zachodnie oraz powiększono skrzydło południowe, wzmocnione dwiema wyniosłymi wieżami. Trzecią wieżę zbudowano na miejscu dawnego wjazdu. Otrzymała ona kwadratową w planie podstawę, wyżej przechodzącą w kształt cylindra. Ponad przejazdem znajdowała się w niej niewielka izba, ponad nią kolejne podobne pomieszczenie, a na jej trzeciej kondygnacji urządzono kaplicę zamkową. Powyżej niej były jeszcze co najmniej dwie kondygnacje o przeznaczeniu obronnym, połączone z zamkiem wysokim gankami w koronie murów obronnych. Przed wieżą bramną pierwotnie znajdował się drewniany most zwodzony, przerzucony ponad przekopem.
W kolejnym etapie wzniesiono czwarte, zachodnie skrzydło, zamykające główny dziedziniec oraz umocniono zamek od południa przez postawienie prostokątnej tzw. Kurzej Nogi. Trzy dolne kondygnacje tego budynku pełniły funkcje obronne dzięki grubym murom i otworom strzelczym przystosowanym do broni ogniowej. Później na dwóch najwyższych piętrach umieszczono duże komnaty o funkcjach mieszkalno – rekreacyjnych.
Po 1561 roku wzniesiono także przed południową wieżą budowlę obronną zwaną beluardem, która osłaniała dojazd do zamku górnego. Skałę na której został wzniesiony beluard połączono murem z „Kurzą Stopą”, wydzielającym pomiędzy nimi tzw. dziedziniec gospodarczy. Mur ten na wysokości trzeciego piętra i korony zaopatrzono w drewniane ganki, zapewniające komunikację pomiędzy tymi dwoma budowlami.
Główny dziedziniec zamku otoczony został wielopoziomowymi krużgankami, zbliżonymi w formie do wawelskich. W jego przyziemiu znajdowały się również pomieszczenia gospodarcze, tzw. sklepiki hajduckie, a w jednym z narożników starszy XIV-wieczny zbiornik na wodę deszczową. Powstały najpóźniej dziedziniec rycerski otaczał mur wychodzący z czołowej ściany Kurzej Stopy, biegnący około 20 metrów w dół zbocza do narożnej, cylindrycznej wieżyczki, gdzie zakręcał pod kątem prostym i po kolejnych 30 metrach ponownie zakręcał docierając do skały po stronie zachodniej.
Szerokie i obszerne skrzydło północno – zachodnie było podpiwniczone. Na parterze mieściła się kuchnia w której istniał otwór umożliwiający komunikację z piwnicą. Wodę pitną pobierano z wykutej w skale studni o głębokości prawie 100 metrów. Wykorzystywano także wodę gromadzoną w zbiorniku na dziedzińcu, tuż przy drugim wejściu do piwnicy. Ponad kuchnią znajdowały się pomieszczenia mieszkalne służby zamkowej, a na drugim piętrze wysokie komnaty właścicieli zamku. Węższe skrzydło północne usytuowano na wysokiej skale, dostępnej pierwotnie przy użyciu drabin. Jego układ poziomy był trójprzestrzenny a w pionie znajdowały się dwie lub trzy kondygnacje.
Na obszernym przedzamczu rozwinęło się rozległe zaplecze gospodarcze. Znajdował się tu browar, stajnie oraz zabudowania mieszkalne dla załogi i służby. Otaczał je kamienny mur w który wkomponowano malownicze skalne ostańce.
Stan obecny
Zamek zachowany w postaci malowniczej trwałej ruiny jest jednym z bardziej znanych i najczęściej odwiedzanych zamków na Szlaku Orlich Gniazd Jury Krakowsko – Częstochowskiej. Ulokowano w nim małe muzeum, sklepy z pamiątkami oraz punkt widokowy w jednej z wież. Na przedzamczu często organizowane są wydarzenia plenerowe, festyny, turnieje rycerskie i koncerty. Po ostatnich pracach remontowych powiększono znacznie trasę turystyczną po zamku, rekonstruując m.in. drewniane krużganki dziedzińca gospodarczego. Niestety zamiast drewna w większości przejść i schodów bezmyślnie zastosowano paskudne metalowe konstrukcje. Godziny i terminy otwarcia zamku można sprawdzić na oficjalnej stronie tutaj.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Górski U.J., Zamek ogrodzieniecki w Podzamczu, Sosnowiec 1995.
Kmiotek D., Ogrodzieniec, Dąbrowa Górnicza 2009.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.