Historia
Najstarszą część zamku wzniesiono przed połową XIV wieku, w okresie panowania Kazimierza Wielkiego. Była ona własnością królewską oddaną w zarząd burgrabiemu Mikołajowi (Nicolaus de Babycz), odnotowanemu w dokumentach w 1348 roku. W ostatnim dziesięcioleciu XIV wieku zamek otrzymał podkanclerzy koronny Klemens z Moskorzewa, w podziękowaniu za zasługi w obronie Wilna. Zapewne pragnął on z Kamieńca utworzyć główny ośrodek swego majątku i w tym celu przystąpił do pierwszej poważnej rozbudowy. Zamek miał być jednak nie tylko siedzibą rodu, ale również i zabezpieczać granice królestwa od strony południowej. Było to ważne zwłaszcza w obliczu spodziewanej wojny z zakonem krzyżackim i ewentualnej dywersji ze strony węgierskiego sprzymierzeńca zakonu, Zygmunta Luksemburczyka. Klemens z Moskorzewa z pewnością realizował w ten sposób zalecenia króla Władysława Jagiełły, który wiadomo, iż gościł na zamku w 1399 roku, w trakcie objazdu południowego pogranicza ziem polskich. Trzy lata później na prośbę Klemensa biskup przemyski Maciej Janina konsekrował kaplicę zamkową.
W XV wieku potomkowie Klemensa z Moskorzewa, Pilawici, przyjęli nazwisko Kamienieckich, podkreślając tym samym rolę zamku jako głównej siedziby rodu. Pomimo chwilowej, częściowej utraty znaczenia rodu, jeszcze w pierwszej połowie XV stulecia przeprowadzili oni kolejną rozbudowę, powiększającą Kamieniec o podzamcze zachodnie. Po podziale majątkowym w 1448 roku i zgromadzeniu dóbr majątkowych w rękach kasztelana sanockiego Henryka (wnuka Klemensa z Moskorzewa) ród i zamek wszedł ponownie na drogę odzyskiwania znaczenia, majątku i wysokiej pozycji. Do szczególnych godności doszedł zwłaszcza Mikołaj, jeden z sześciu synów Henryka, od 1505 roku pierwszy w Polsce dożywotni hetman wielki koronny, zwycięzca Tatarów w bitwach pod Łopuszną i Wiśniowcem. Wzrost znaczenia i zamożności zaowocował kolejnymi pracami nad rozbudową zamku w drugiej połowie XV wieku i na przełomie XV oraz XVI stulecia.
W 1530 roku zamek średni wraz ze wschodnim podzamczem korczyńskim przeszedł w posiadanie Bonerów, a później Firlejów. Natomiast zamek górny i podzamcze zachodnie posiadali kolejno Sienieńscy, Stadniccy i Skotniccy. Spowodowało to ukształtowanie dwóch równorzędnych rezydencji, a zarazem skomplikowało życie na zamku i prowokowało waśnie między mieszkańcami, głównie z powodu konieczności użytkowania tych samych fragmentów Kamieńca, zwłaszcza wschodniej bramy i studni na podzamczu zachodnim. Na początku XVII wieku Jan Skotnicki odremontował Kamieniec po zawaleniu narożnika zamku górnego, jednak w zemście za dokuczanie sąsiadów, przebudował dach w taki sposób, że odprowadzał Firlejom na ich dziedziniec wody deszczowe. Stało się to przyczyną długiego sporu Skotnickich i Firlejów, uwiecznionego w Zemście Aleksandra Fredry. Kres ich długoletnim zatargom, położył dopiero ślub zawarty w 1638 roku przez wojewodzica Mikołaja Firleja z kasztelanką Zofią Skotnicką.
W 1657 roku zamek został zdobyty i zniszczony przez wojska Jerzego II Rakoczego. Został później częściowo odbudowany, lecz ostatecznie w XVIII wieku popadł w ruinę. W XIX wieku niestety część murów rozebrano w celu pozyskania materiału budowlanego do budowy kościoła i klasztoru w Krośnie.
Architektura
Pierwotnie Kamieniec składał się z zamku górnego na planie nieregularnego, bezwieżowego pięcioboku, usytuowanego na najwyższej części skalistego wzniesienia. Wejście do niego prowadziło przez ostrołukowy portal w północno – wschodnim odcinku muru obwodowego. Zabudowania mieszkalne zajmowały część zachodnią. Od wschodu, z powodu braku miejsca w górnej części założenia, przylegało gospodarcze podzamcze (późniejszy zamek średni), którego wieloboczny rzut był dostosowany do konfiguracji terenu. Dodatkowo zabezpieczone było ono od strony drogi wjazdowej suchą fosą.
W trakcie rozbudowy z pierwszej połowy XV wieku powstało drugie podzamcze po stronie zachodniej, tzw. przedzamcze odrzykońskie. Na jego terenie znajdowała się jedyna studnia zamkowa oraz jakiś budynek gospodarczy przy kurtynie zachodniej. Wjazd prowadził przez bramę w południowym odcinku muru, flankowaną przez czworoboczną, kilkukondygnacyjną wieżę, dobudowaną w drugiej połowie tamtego stulecia. Niedługo później, w drugiej połowie XV wieku, zmodernizowano także zabudowę na zamku górnym, poprzez budowę trzeciego piętra tamtejszego budynku mieszkalnego, który uzyskał formę zbliżoną do masywnej wieży. Wzorem innych budynków tego typu jego piwnice i przyziemie miały charakter gospodarczy, piętro mieszkalny, a dobudowana najwyższa kondygnacja mieszkalno – reprezentacyjny z wielką salą. Nadbudowa ta przechodziła w galerię obronną, wysuniętą na zewnątrz za pomocą kamiennych wsporników.
Na początku XVI wieku powstało wschodnie, trzecie już przedzamcze zwane korczyńskim. Składało się ono z murowanego obwodu murów i domu umocnionego przyporami wzdłuż całej północnej kurtyny. Drugi budynek mógł się znajdować w narożniku południowo – zachodnim. Wjazd prowadził przez bramę w północnej partii muru wschodniego, który do zabezpieczenia czołowej kurtyny wykorzystywał skalne bloki. Zewnętrzną strefę obrony stanowił przekop. Przedzamcze korczyńskie zabezpieczało wjazd na zamek średni, jako iż brama do niego znalazła się wówczas wewnątrz nowego obwodu murów. Dodatkowo na przełomie XV i XVI wieku po przeciwnej stronie zamku brama wjazdowa na podzamcze odrzykońskie poprzedzona została wysuniętym przed lico muru budynkiem bramnym.
Około 1530 roku w narożniku południowo – wschodnim zamku średniego wzniesiono dwukondygnacyjny pałac z gospodarczym przyziemiem i reprezentacyjną salą na piętrze, oświetlaną prostokątnymi oknami w profilowanych, jeszcze późnogotyckich obramieniach. Ponadto w 1543 roku rozbudowano wjazd o długą, sklepioną szyję ze schodami wyrównującymi poziomy poszczególnych części zamku (średniego i podzamcza korczyńskiego).
Stan obecny
Do dziś zachowały się fragmenty murów zamku górnego i średniego oraz część murów obwodowych zamku dolnego. Lepiej zachowana jest część wschodnia i tam też znajduje się małe muzeum urządzone przez pasjonata zamku i kolekcjonera Andrzeja Kołdera. Wśród eksponatów są militaria z dawnego arsenału zamkowego i pamiątki po kolejnych właścicielach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Zub J., Odrzykoń. Zamek Kamieniec, Tarnobrzeg 2000.