Historia
Pierwszy kościół na terenie Nieszawy zbudowany został około 1428 roku z fundacji króla Władysława Jagiełły. Na miejscu tej zapewne tymczasowej budowli zbudowany został około 1460-1468 roku gotycki, murowany kościół, którego konsekracji dokonał w 1496 roku dokonał biskup kujawski Krzesław Kurozwęcki. Była to wówczas filia parafii w Przypuście, nieszawską erygowano dopiero w 1582 roku.
W 1592 roku do kościoła św. Jadwigi dobudowano wieżę, wzniesioną z fundacji mieszczanina, niejakiego Wawrzyńca Rzuca. Ponadto w XVI wieku dobudowana została kaplica północna wraz z zakrystią, a na przełomie XVI i XVII wieku założono sklepienie w prezbiterium, przy czym wszystkie te prace prowadzono jeszcze w stylistyce późnogotyckiej.
W 1637 roku do kościoła dostawiona została kaplica północna pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, a w 1705 roku kaplica południowa NMP. W okresie nowożytnym kościół był kilkukrotnie remontowany i odnawiany. W 1710 roku z inicjatywy kasztelana brzesko-kujawskiego Michała Działyńskiego poddano renowacji wieżę kościelną, w 1813 roku wyremontowano kaplice, w 1894 roku utworzono polichromie w prezbiterium, zaś w 1910 roku wzmocniono fundamenty i przypory kościoła. Ostatni większy remont miał miejsce w latach 1951-1955.
Architektura
Kościół w Nieszawie wymurowany został z cegły o układzie gotyckim (cegła zwrócona naprzemiennie ku licu ściany wozówką i główką), na fundamentach z głazów narzutowych. Ponadto w ścianę północną wieży wtopiono kamień młyński, a w elewacje zewnętrzne nawy i prezbiterium wkomponowano wypalane do czarnego koloru cegły zendrówki, z których miejscami utworzono ozdobne wzory romboidalne (umieszczane również na przyporach).
Kościół w średniowieczu składał się z prostokątnej w planie, stosunkowo krótkiej nawy, oraz węższego i niższego, dwuprzęsłowego prezbiterium, na wschodzie zamkniętego ścianą prostą. Do prezbiterium przystawiono od północy przybudówkę mieszczącą kaplicę, zakrystię i niewielki przedsionek pomiędzy nimi, przy czym sądząc z układu przypór aneks ten został dostawiony wtórnie. Pod koniec XVI wieku na osi fasady zachodniej dobudowana została czworoboczna, pięciokondygnacyjna wieża o gotyckim jeszcze charakterze.
Kościół opięty został od strony zewnętrznej przyporami, w narożach usytuowanymi pod skosem, niektórymi zdobionymi fryzami zębatymi. Elewacje zewnętrzne nawy i prezbiterium utworzono proste, rozdzielone jedynie ostrołucznymi oknami i licznymi otworami maczulcowymi po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach. Bogato udekorowane zostały natomiast ściany wieży, rozdzielonej między kondygnacjami tynkowanymi fryzami, pomiędzy którymi utworzono blendy i okna o różnorodnych zamknięciach: odcinkowych, dwułucznych, ostrołucznych. Pierwotnie dekorację blendową posiadały również wschodnie i zachodnie szczyty kościoła oraz półszczyty zakrystii.
Stan obecny
Kościół zachował mury obwodowe nawy, prezbiterium, północnych aneksów i XVI-wiecznej wieży. Niestety w okresie nowożytnym przekształcone zostały obydwa szczyty wschodnie, nawy i prezbiterium, modernizacji uległy też otwory okienne, zwłaszcza nawowe. Układ przestrzenny powiększony został o dwie spore, barokowe kaplice przy północnej i południowej ścianie nawy. Wnętrze posiada wystrój nowożytny, ale warto zwrócić uwagę na gotyckie sklepienie w kaplicy północnej przy prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny pw. św. Jadwigi Śląskiej, P.Dębicki, nr 3493, Nieszawa 1993.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. XI, województwo bydgoskie, zeszyt 1, powiat aleksandrowski, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1969.