Historia
Kościół w krzyżackiej Niedźwiedzicy (Bärwalde) wybudowano około połowy XIV wieku, zapewne po 1342 roku, kiedy to wielki mistrz Ludolf König nadał wieś Petrowi Bare i w dokumencie lokacyjnym uposażył świątynię. Nie wiadomo czy budowla poniosła jakieś straty w trakcie wojny polsko – krzyżackiej z 1410 roku, ale wieś prawdopodobnie mocno ucierpiała, skoro rok później zakon musiał udzielać chłopom wysokich pożyczek.
W czasie wizytacji z 1647 roku odnotowano, że kościół był murowany, ale miał wówczas drewnianą wieżę. W 1660 roku podczas wojny polsko – szwedzkiej została ona spalona, choć część musiała przetrwać, gdyż podparto ją drewnianymi balami. Nie wiadomo jaki straty poniosła wówczas murowana partia budowli.
W 1816 roku kościół pilnie wymagał remontu, szczególnie uszkodzona dzwonnica. W 1823 roku przeprowadzono prace naprawcze południowo – zachodniej ściany szczytowej, naprawiono dach i trzy przypory. W 1854 roku zostały wykonane kolejne prace, bowiem kościół miał zawilgocone ściany i nadwerężoną konstrukcję drewnianej wieży. Już jednak rok później w wyniku przerwania grobli, powódź zniszczyła wieżę i część ściany szczytowej. Z tego powodu władze zezwoliły na rozebranie ich pozostałości. W 1858 roku dobudowano południową kruchtę i wzniesiono wolnostojącą drewnianą dzwonnicę, a w 1995 roku zbudowano nową, murowaną wieżę.
Architektura
Gotycki kościół wyjątkowo dla średniowiecznych budowli sakralnych nie został zorientowany względem stron świata, bowiem jego część prezbiterialną zwrócono ku północnemu – wschodowi, a ścianę szczytową części nawowej zwrócono ku południowemu – zachodowi, być może z powodu traktu przebiegającego przez wieś na takiej samej osi.
Świątynia powstała na planie wydłużonego prostokąta o szerokości 9,2 metra i długości 29,5 metrów, z zakrystią od strony północnej. W pierwszym etapie zbudowana została północna część korpusu z zakrystią, a najpewniej po kilku latach dobudowano część południową, być może powstałą na miejscu tymczasowej konstrukcji drewnianej. Budowy nie ukończono całkowicie w cegle, gdyż południowo – zachodnią ścianę szczytową utworzono w konstrukcji szachulcowej, a sąsiadującą z nią wieżę zbudowano z drewna. Murowana część kościoła utworzona została z cegły układanej w wątku gotyckim.
Bryła korpusu została nakryta wysokim dachem dwuspadowym, schodzącym pulpitowo na zakrystię. Od strony północno – wschodniej osadzono go na sterczynowym szczycie, zdobiony blendami i dwoma niewielkimi otworami okiennymi, rozdzielonymi dwoma tynkowanymi fryzami. Ściany kościoła wzmocniono uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi przepruto ostrołukowe okna oparte na sfazowanym gzymsie.
Salowe wnętrze przykryte zostało drewnianym stropem nad którym funkcjonowało poddasze. Elewacja zachodnia nawy podzielona została na trzy części dwoma lizenami, z których każdą wypełniono dekoracyjnymi łukami mieszczącymi okna. Ponadto co najmniej ściana północna pokryta była w średniowieczu gotyckimi polichromiami figuralnymi.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego murowane trzy ściany korpusu i zakrystię, nie zachowała się natomiast pierwotna wieża i ściana południowo – zachodnia korpusu, zastąpione współczesną wieżą, brzydką i źle harmonizującą się z oryginalną budowlą. Większość okien została powiększona, a cokół przemurowano w XIX wieku. W 1996 roku na ścianie północnej odkryte zostały dwie odrębne kompozycje gotyckich polichromii ściennych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Schmid B., Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Die Städte Neuteich und Tiegenhof und die lädlichen Ortschaften, Danzig 1919.