Historia
Pierwszy kościół został zbudowany w Niedźwiadnej około połowy XV wieku. Wzmiankowany był on w źródłach pisanych w 1463 roku. Kościół murowany w stylu późnogotyckim wzniesiono dopiero w pierwszej połowie XVI wieku. Być może prace nad nim przeciągnęły się ze względu na spór, jaki był prowadzony w 1477 roku między ówczesnym plebanem Maciejem i parafianami, dotyczący podziału kosztów budowy. W 1551 roku założone miało zostać sklepienie, co odnotowano umieszczając na nim odpowiednią datę.
W drugiej połowie XVII wieku świątynia była konsekrowana, nie wiadomo jednak czy nastąpiło to na skutek odbudowy ze zniszczeń wojennych. W 1692 roku w kościół św. Stanisława uderzył piorun, powodując znaczne szkody, między innymi zniszczenie południowej połaci dachu. W kolejnych latach budowla była wielokrotnie remontowana, między innymi w 1708 roku nadbudowano korony murów i gzymsu, a także założono nowy pułap. Przed 1781 rokiem dobudowano kruchtę, ale już w 1822 roku wizytacja odnotowała mizerny stan kościoła. W 1896 i po 1916 roku przeprowadzono remonty, w trakcie których między innymi przekształcono otwory okienne. Ostatnia gruntowna renowacja miała miejsce w latach 1972-1978 i w 2009 roku.
Architektura
Kościół wzniesiono jako późnogotycką, murowaną z czerwonej cegły budowlę, orientowaną względem stron świata, salową. Utworzono podłużny korpus na planie prostokąta oraz przylegającą do wschodniej części ściany północnej zakrystię, zlicowaną ze ścianą wschodnią korpusu, z którego nie wyodrębniono zewnętrznie prezbiterium. Całość powstała zapewne pod wpływem budownictwa pobliskiego państwa zakonu krzyżackiego.
Korpus kościoła wzmocniony został od zewnątrz uskokowymi przyporami, w narożnikach usytuowanymi pod skosem. Elewacje zewnętrzne udekorowano wypalanymi do czarnego koloru cegłami zendrówkami, w wielu miejscach powtykanymi dość przypadkowo, ale miejscami tworzącymi krzyże lub pasy (np. oddzielający ścianę zachodnią od szczytu). Ponadto w ceglane mury osadzono większe kamienie eratyczne. Ściany przebito regularnym rytmem okien oraz półkolistym, profilowanym portalem zachodnim i portalem północnym.
Dwuspadowy dach korpusu oparto przy krótszych ścianach na siedmioosiowych szczytach. Szczyty te wypełniono podłużnymi, ułożonymi piramidalnie, półkoliście zamkniętymi blendami, w które wpisano kolejne, mniejsze wnęki tworzące uskoki. Na fasadzie zachodniej poprowadzono pod nimi tynkowany fryz oraz fryz zębaty z ukośnie ułożonych cegieł, natomiast na elewacji wschodniej sam fryz zębaty. Półszczytami zdobionym drobniejszymi blendami zamknięto od wschodu i zachodu zakrystię, przykrytą tym samym połaciem dachu co korpus.
Stan obecny
Kościół w Niedźwiadnej należy do najlepiej zachowanych na Mazowszu budowli późnogotyckich. Elementami wprowadzonymi po okresie gotyku są jedynie kruchta po stronie północnej, gzymsy wzdłużnych elewacji oraz podziały wnętrza korpusu. Uwagę zwracają starannie wykonane zewnętrzne elewacje z fryzami i rozczłonkowanymi blendami eleganckimi szczytami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa, E.Ładzińska, nr 5298, Niedźwiadna 1979.
Kunkel R.M., Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa 2005.
Żabicki J., Leksykon zabytków architektury Mazowsza i Podlasia, Warszawa 2010.