Historia
W 1381 roku wielki mistrz Winrych von Kniprode nadał podzamkowej osadzie prawa miejskie. Kształt miasta dostosowano do warunków terenowych i przystąpiono do otaczania go murami obronnymi. W trakcie Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim w 1410 roku wojska polskie zajęły miasto i zamek bez walki. Po bitwie pod Grunwaldem, król Władysław Jagiełło nadał Nidzicę księciu mazowieckiemu, jednak we wrześniu 1410 roku Krzyżacy odzyskali miasto. W 1444 roku Nidzica przystąpiła do antykrzyżackiego Związku Pruskiego, który w 1454 roku zwrócił się do króla Kazimierza Jagiellończyka z prośbą o przyłączenie do Królestwa Polskiego. W odpowiedzi wojska polskie ponownie zajęły miasto bez walki. W wyniku II pokoju toruńskiego Nidzica pozostała jednak na terenie państwa krzyżackiego. Duże spustoszenia, także dla miejskich obwarowań przyniosły wojny szwedzkie w XVII wieku. W 1664 roku miasto spłonęło w wielkim pożarze. Przyczyniło się to do stopniowego upadku obwarowań, a następnie ich rozbiórki.
Architektura
Miasto założono na wschodnim brzegu rzeki Nidy, której wody posłużyły od utworzenia fosy. Zakole rzeki prawdopodobnie ochraniało Nidzicę od zachodu i północy, natomiast od południa i zapewne wschodu przekopano rów. Na wschodzie miasto sąsiadowało z zamkiem krzyżackim, nie było jednak z nim bezpośrednio połączone, gdyż usytuowany był on na wzgórzu o dość stromych stokach. W obrębie murów miejskich, po stronie zachodniej, stał natomiast pełniący funkcję obronną kościół św. Wojciecha, a także po stronie południowo – wschodniej budynek spichlerza, tzw. Klasztorek.
Kształt obwarowań miejskich był regularny, zbliżony w rzucie do prostokąta. Mur miał długość około 900 metrów i wysokość ponad 5 metrów. Zwieńczono go chodnikiem straży, prawdopodobnie pierwotnie chronionym blankowanym przedpiersiem, później zapewne zastąpionym przedpiersiem prostym, przeprutym otworami strzeleckimi. Kurtyny wzmocnione były basztami wykuszowymi, najgęściej rozmieszczonymi od wschodu i południa, a więc tam gdzie miasta nie zabezpieczała rzeka. Baszty wykuszowe były otwarte od strony miasta, wysunięte przed sąsiednie kurtyny i pierwotnie wyższe od nich maksymalnie o jedną kondygnację. Początkowo przypuszczalnie nie miały też zadaszenia. W narożach muru usytuowano potężniejsze, zamknięte baszty. Najlepiej umocniona została część wschodnia obwodu, pośrodku której wzniesiono przeszło 11 metrowej wysokości basztę zwaną Ogniową. Cała kurtyna wschodnia zaopatrzona była w 9 baszt i w dodany w późniejszym okresie drugi, niższy, zewnętrzny mur obronny, który obejmował także wschodnie narożniki od północy i południa aż do bram miejskich. Mur zewnętrzny wzmocniony był narożnymi, obłymi bastejami bądź basztami armatnimi.
Do miasta prowadziły dwie bramy: od północy brama Niemiecka, a od południa brama Polska. Bramy zapewne mieściły się w czworobocznych wieżach z przejazdami w przyziemiu i ze szczytami zwróconymi w przedpole oraz ku miastu. Poprzedzone były prostymi przedbramiami, u schyłku średniowiecza połączonymi z zewnętrznymi murami obronnymi. Przypuszczalnie nad fosą funkcjonowały zwodzone mosty.
Stan obecny
Z murów miejskich do dzisiaj przetrwały bardzo skromne fragmenty, w większości wkomponowane w ściany współczesnych domów. Najlepiej zachowanym elementem jest tzw. Klasztorek w południowo – wschodniej części miasta. Pierwotnie wschodnia jego część spełniała rolę baszty narożnej. Obecnie został zaadaptowany na filię Archiwum Państwowego. Także przy ul. Mickiewicza zachowały się relikty baszty.
pokaż tzw. Klasztorek na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Czubiel L., Domagała T., Zabytkowe ośrodki miejskie Warmii i Mazur, Olsztyn 1969.
Sypek A., Sypek R., Zamki i obiekty warowne Warmii i Mazur, Warszawa 2008.