Historia
Początki osadnictwa na stanowisku w Naszacowicach można datować na drugą połowę VIII wieku, nie ma jednak pewności kto i dlaczego postanowił zbudować gród. Odkrycie zabytków późnoawarskich (trzy brązowe okucia do pasa) oraz odważnika sugerują funkcjonowanie już wówczas szlaku handlowego łączącego ziemie Małopolski z terenami na południu Karpat. Szlak ów miał znaczenie ponadregionalne, wiódł na Węgry oraz na Ruś i być może stał się impulsem do rozwoju obronnej osady nad Dunajcem. Pomiędzy końcem IX wieku i pierwszą połową X stulecia w historii grodu znaczącą rolę odegrać mogli Madziarzy, których zagony mogły dotrzeć w pobliże Naszacowic. Inne zabytki ruchome odnalezione na terenie grodu wskazywałyby także na kontakty z państwem Wielkomorawskim. Schyłek funkcjonowania grodu przypadł na drugą połowę XI wieku. Daty budowy ostatniej fazy wału grodu w Naszacowicach wskazane badaniami dendrochronologicznymi to okresy po 989 lub po 1079 roku. Niezależnie od tego, która data byłaby właściwa, pewnym jest, iż ostatnia faza przebudowy obwałowań grodu w Naszacowicach miała miejsce już po włączeniu terenów Małopolski do państwa pierwszych Piastów. Fakt ten miał miejsce w 989 roku lub o rok lub dwa lata wcześniej.
Architektura
Gród usytuowano na lewym brzegu Dunajca, na szczycie wzniesienia opadającego stromo od południowego – wschodu ku dolinie rzeki. Od strony północnej i zachodniej wzgórze opływał potok zwany Jastrzębia lub Olszanka oraz jego bezimienny dopływ. Układ wałów grodu był dość skomplikowany, gdyż w jego skład wchodził główny człon i aż pięć podgrodzi, a powierzchnia wewnątrz całości obwałowań wynosiła około 15 ha.
Główny, najwyżej usytuowany człon miał kształt owalny o powierzchni 1,2 ha i wymiarach około 130 x 100 metrów, przy czym jego fortyfikacje oraz związane z nimi zabudowania mieszkalne budowane były w czterech kolejnych fazach. Odkryto też obiekty, które funkcjonowały pomiędzy okresami w których istniały wały, jak i ślady chat, które wybudowano już po pożarze ostatniej fazy wału. W sumie natrafiono na ślady aż dziesięciu faz osadnictwa wczesnośredniowiecznego.
Najstarszy wał z drugiej połowy VIII wieku zbudowano z gliny, drewna i niewielkiej ilości kamieni, a jego szerokość przekraczała 5 metrów. Kolejny wał, który jako jedyny nie został zniszczony na skutek spalenia, miał szerokość około 4,5 metra, zbudowany był w konstrukcji skrzyniowej, zaś jego ściany zewnętrzna i wewnętrzna wsparte były na dużych, pionowo wkopanych słupach. Wypełnisko skrzyń zewnętrznych stanowiły głównie duże fragmenty łamanego piaskowca, a skrzyń wewnętrznych glina. Wysokość wału wraz z przedpiersiem przekraczała 3 metry. Z X stuleciem związany był trzeci z kolei wał o konstrukcji skrzyniowej. Jego szerokość była największa ze wszystkich, przekraczała nieco 6 metrów, wysokość wraz z przedpiersiem wynosiła ponad 3,5 metra. Skrzynie zewnętrzne wału wypełnione były głównie dużymi fragmentami łamanego piaskowca, wewnętrzne wypełnione były gliną. Ścianę zewnętrzną wału tworzyła palisada z pionowo wkopanych w ziemię słupów. Ostatni, czwarty z kolei wał, związany z okresem od połowy X do drugiej połowy XI wieku, posiadał konstrukcję skrzyniową. Wybudowany został w technice zrębowej. Szerokość tego wału wynosiła 4 metry, wysokość ponad 4,5 metra, lecz różnica wysokości między dnem fosy, a szczytem wału, przekraczała pierwotnie aż 11,5 metra.
Zabudowę mieszkalną grodu stanowiły domy naziemne, konstrukcji zrębowej, słupowej lub plecionkowej i półziemianki, przy czym na terenie głównej części grodziska nie stwierdzono obecności warstw kulturowych poza rejonem wału. Słabo zasiedlone były też podgrodzia, bez śladów liczniejszej zabudowy, prawdopodobnie pełniące głównie funkcję refugialną dla chroniącej się wewnątrz obwarowań na wypadek zagrożenia ludności i obronną, jako zwielokrotnione linie oporu odsuwające zagrożenie od głównej części grodu.
Po stronie południowo – zachodniej środkowej części grodu broniła druga linia wału, będąca częścią przedłużonych obwarowań podgrodzia południowo – wschodniego. Kolejne dwa podgrodzia o zbliżonej do siebie wielkości znajdowały się po stronie północno – wschodniej, natomiast najrozleglejsze podgrodzia usytuowano na północny – zachód i południowy – zachód od centrum grodu.
Stan obecny
Stanowisko w Naszacowicach jest obecnie trzecim grodem plemiennym z terenu Małopolski, którego funkcjonowanie w ramach monarchii piastowskiej udało się udokumentować w sposób nie budzący wątpliwości (dwa pozostałe grody tego rodzaju to Kraków i Stradów). Niestety dziś cały obszar grodziska zajmują uprawy rolne niszczące powierzchnię założenia, a jego zbocza porastają lasy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Dąbrowska E., Wielkie grody dorzecza górnej Wisły, Warszawa 1973.
Krąpiec M., Poleski J., Dwa grodziska wczesnośredniowieczne w Zawadzie Lanckorońskiej i Naszacowicach – datowanie metodą archeologiczną i dendrochronologiczną, „Przegląd Archeologiczny”, nr 44, 1996.
Sypek A., Sypek R., Zamki i obiekty warowne ziemi krakowskiej, Warszawa 2004.