Historia
W 1374 roku wielki mistrz krzyżacki Winrich von Kniprode przekazał 100 włók ziemi braciom Menzelowi Henke, Güntherowi i Hansowi. Z nich Menzel otrzymał 40 łanów w celu założenia wsi Narzym (pierwotnie Menczelsdorf, następnie Wildenau). W osadzie wybudowano kościół, który według księgi szkód z 1419 roku doznał w trakcie wojny polsko – krzyżackiej strat wycenionych na 200 grzywien. Na miejscu zniszczonej budowli około drugiej ćwierci XV wieku wzniesiono nowy kościół, być może utworzony przy wykorzystaniu pozostałości starszej budowli.
W XVI wieku w Narzymiu zaczęli działać duchowni ewangeliccy, choć po 1593 roku kościół użytkowali zarówno katolicy jak i protestanci. Wystrój i wyposażenie kościoła do tego czasu zapewne nie uległy większym zmianom. Dopiero w połowie XVII wieku zakupiono nowe dzwony, zaczęto też pod koniec stulecia wymieniać wyposażenie na barokowe.
W latach 1728 – 1729 i w 1745 roku kościół był remontowany. Następnie w latach 1779 – 1783 prowadzono kolejny remont kościoła powiązany z dobudowaniem chóru. W 1848 roku przekształcono okna i otynkowano elewacje, zaś w 1911 roku wybudowano wschodnią zakrystię. W latach 80-tych XX wieku pomniejszono wszystkie okna i regotyzowano portale w nawie oraz naprawiono przypory i fragmenty elewacji z których usunięto nowożytne tynki.
Architektura
Kościół pomimo powstania w późnym okresie średniowiecza zbudowano z cegły w wątku wendyjskim, miejscami nieregularnym, na wysokim kamiennym cokole (około 1,5 – 2,5 metra). Z materiału tego utworzono podłużny, salowy korpus na planie wydłużonego prostokąta o długości 21,7 metrów i szerokości 11,7 metrów, bez wydzielonego prezbiterium. Po stronie zachodniej na osi dostawiono czworoboczną wieżę, a od północy prawdopodobnie znajdowała się zakrystia.
Ściany korpusu kościoła podparto uskokowymi przyporami, ukośnymi w narożach, prostopadłymi do osi przy dłuższych bokach. Pomiędzy nimi przepruto nieduże, ostrołucznie zamknięte okna, przy czym pierwotnie ściana północna zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną prawdopodobnie okien nie posiadała. Typowym elementem była też tynkowana opaska poprowadzona pod okapem dachu. Elegancki wystrój uzyskały zewnętrzne elewacje wieży, zdobione szerokimi, tynkowanymi blendami o dwułucznych i trójłucznych zwieńczeniach, a nawet jednym czterołucznym po stronie zachodniej. Od zachodu na osi umieszczona została też blenda okrągła. Kondygnacje wieży rozdzielił tynkowany fryz opaskowy. Dwuspadowy dach korpusu oparto na dwóch półszczytach zachodnich i trójosiowym szczycie wschodnim. Ten ostatni rozdzielono lizenami przechodzącymi w sterczyny, pomiędzy którymi umieszczono podłużne blendy w układzie piramidalnym. Każdą sterczynę zakończono czterema drobnymi szczycikami.
Wejście do kościoła utworzono w uskokowych, ostrołucznych portalach osadzonych mniej więcej pośrodku ścian północnej i południowej. Portal południowy umieszczono w płytkim ryzalicie. Trzecie wejście utworzono od zachodu w przyziemiu wieży, gdzie prowadziło do podwieżowej kruchty z wnękami w ścianach bocznych i dalej wąskim, uskokowym portalem do nawy. Wnętrze korpusu pomimo opięcia licznymi przyporami nie było podsklepione.
Stan obecny
Kościół zachował do czasów współczesnych korpus oraz wieżę, bez średniowiecznej zakrystii. Niestety wschodnią elewację wraz z gotyckim szczytem prawie w całości przysłania dziś nowożytny aneks, drastycznie odstający stylistyką od zabytkowej części budowli. W ścianach korpusu widoczne są liczne przemurowania współczesną, maszynową cegłą, wstawioną głównie wokół regotyzowanych okien i portali. Z oryginalnych elementów wyróżniają się eleganckie elewacje wieży.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Oberland, red. A.Boetticher, Königsberg 1893.
Gause F., Geschichte des Amtes und der Stadt Soldau, Marburg 1959.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.