Historia
W 1316 roku komtur Dzierzgonia Luther von Braunschweig nadał wsi Myślice (Meyselwalde w średniowieczu, następnie Mieszwałd, Miswalde) przywilej lokacyjny. Zezwolono w nim na wybudowanie kościoła, uposażonego w cztery wolne włóki ziemi. Do budowy murowanej świątyni przystąpiono po okrzepnięciu lokacji około połowy XIV wieku. Najpierw wybudowano część wschodnią korpusu do wysokości kaplic, a po pewnym czasie (nastąpiła zmiana wymiarów cegieł) część zachodnią wraz z wieżą. W budowli zastosowano wiele elementów wskazujących na silne związki Myślic z kościołem w Bągarcie (kaplice boczne, dekoracja elewacji, wewnętrzna zakrystia).
Po pokoju toruńskim z 1466 roku wieś wraz z kościołem przeszła na własność króla, a następnie za sprawą Kazimierza Jagiellończyka podarowana została brygidkom z Elbląga, przy sprzeciwie ze strony Krzyżaków. W XVI wieku kościół przejęli ewangelicy, w czasach których rozpoczęła się wymiana średniowiecznego wyposażenia i zmiana pierwotnego wystroju kościoła. Nowy fundowany był między innymi przez XVII-wiecznych właścicieli wsi z rodziny Wallenrode.
W 1790 roku do kościoła dobudowano nową kruchtę północną, być może na miejscu rozebranej starszej, a w 1872 roku w ramach remontu utworzono nową konstrukcję szczytu wschodniego. Ostatnie większe remonty przeprowadzano pod koniec XX wieku. Wraz z zakończeniem drugiej wojny światowej zabytek przeszedł na własność społeczności katolickiej.
Architektura
Kościół zbudowano na wzgórzu, pierwotnie zajmowanym przez pruski gród, dominującym nad doliną rzeki Dzierzgonki. Wzniesiono go z kamienia eratycznego z którego utworzono cokół oraz z cegły układanej w wiązaniu gotyckim, a więc naprzemiennie główką i wozówką zwróconymi do lica. Z materiału tego utworzono podłużny korpus na planie prostokąta długości 23,2 metrów i szerokości około 10 metrów. Od zachodu na osi dobudowano smukłą, czworoboczną wieżę o wymiarach 4,4 x 5,7 metra. Po północnej stronie korpusu być może znajdowała się średniowieczna zakrystia.
Ściany korpusu i wieży opięto narożnymi, ukośnie ułożonymi przyporami, spośród których dwie wschodnie udekorowano prostokątnymi płycinami, a obok północno – zachodniej w grubości poszerzonego muru osadzono spiralne schody. Pośrodku ścian wzdłużnych rolę wzmacniającą ściany pełniły dwa charakterystyczne elementy kościoła, trójboczne ryzality kapliczne. Poza Myślicami utworzono je w takim kształcie jedynie w Bągarcie, bez żadnych innych powiązań z innymi budowlami na terenie Prus.
Dekoracje elewacji utworzył regularny rytm gęsto rozmieszczonych blend oraz okien o podobnym wykroju. Naprzemiennie rozmieszczono je od południa i wschodu, na ścianie północnej natomiast pierwotnie okien nie było. Jedynym otworem jaki tam umieszczono był ostrołukowy, uskokowy portal. Blendy otynkowano, a ich krawędzie udekorowano umieszczonymi naprzemiennie czerwonymi i czarnymi cegłami. Ponadto elewacje ozdobiono w dolnej części zygzakowatym wzorem utworzonym z wypalanej do czarnego koloru cegły zendrówki. Jedynym akcentem poziomym na ścianach był tynkowany fryz opaskowy.
Wieżę nietypowo dla wiejskich kościołów w przyziemiu otwarto z trzech stron arkadami. Piętra podzielono na mniej więcej równe wysokości, rozdzielone szerokimi, tynkowanymi opaskami. Na każdym z każdej wolnej strony umieszczono po dwie duże blendy: ostrołuczne na pierwszym piętrze, prostokątne na drugim piętrze, zamknięte półkoliście na trzecim piętrze. W blendach najwyższego piętra przebito nieduże ale liczne, lancetowate otwory, mające zapewnić słyszalność dzwonów.
Wnętrze kościoła nie było podsklepione. Korpus przykryty mógł być płaskim stropem lub drewnianą kolebką. W jego wschodniej części nietypowo mogła pierwotnie znajdować się wydzielona ścianką działową zakrystia, na co wskazywałyby niewielkie okna szczelinowe po bokach ściany wschodniej. Elewacje wzdłużone korpusu były artykułowane półkoliście zamkniętymi wnękami w których osadzono okna. W ścianie wschodniej utworzono po bokach symetrycznie rozmieszczone dwie wnęki ostrołuczne.
Stan obecny
Kościół w Myślicach należy do jednych z oryginalniejszych wiejskich budowli farnych na terenie dawnych Prus. Zawdzięcza to arkadom w przyziemiu wieży (dwie z nich są obecnie zamurowane), bocznym ryzalitom kaplicznym (zachowane) oraz zakrystii umieszczonej wewnątrz korpusu (widoczne tylko otwory doświetlające). Niestety wschodnia elewacja korpusu jest dziś przysłonięta nowożytnym aneksem, nie zachował się szczyt wschodni, kruchta północna jest dodatkiem XVIII-wiecznym (być może stoi na miejscu starszej, średniowiecznej), w ścianie północnej korpusu przebito nowe okna, a zwieńczenie wieży zostało przekształcone.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, D.Barton, nr 5372, Myślice 1993.
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Oberland, red. A.Boetticher, Königsberg 1893.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.