Historia
Margrabia Jan zwrócił się o założenie klasztoru do kapituły generalnej dominikanów w 1264 roku, zastrzegając przy okazji by nie była ona podległa prowincji polskiej. Nowy konwent osadzono w Myśliborzu w 1275 roku, po czym przystąpiono do budowy zabudowań klasztornych i kościoła. W jej trakcie w 1289 roku rozdzielono granice obszarów działalności konwentów „Soldinensium de provincia teutonie et Kaminensium de provincia Polonie”. Podporządkowanie klasztoru prowincji niemieckiej miało być niejako potwierdzeniem prawomocności władzy brandenburskiej na niedawno zdobytych terenach.
W 1298 roku, przy okazji fundacji myśliborskiej kolegiaty, margrabia Albrecht III potwierdził dominikanom ich przywileje, udzielił im też pozwolenia na pobieranie drewna z lasu na potrzeby budowy, co świadczyłoby o tym, iż część klasztoru nie była jeszcze wówczas ukończona. Rok później w kościele pochowani zostali dwaj synowie Albrechta, który przypuszczalnie traktował dominikańską świątynię jak dworską, na co wpływ mogły mieć częste wizyty władcy w mieście.
W 1326 roku odnotowano przekazanie dominikanom przez radę miejską działek naprzeciw cmentarza, z pozwoleniem na wybudowanie jednego lub dwóch domów. Prawdopodobnie uległy one spaleniu podobnie jak reszta zabudowy w 1434 roku, gdy husyci doszczętnie zniszczyli klasztor. Odbudowano go w ciągu kilkudziesięciu lat, począwszy od 1437 roku, gdy wydane zostało zezwolenie na kolektę gromadzącą fundusze na odbudowę. W 1470 roku w wyremontowanym klasztorze odbył się zjazd stanów nowomarchijskich.
Klasztor został zlikwidowany wraz z wprowadzeniem przez margrabiego Jana z Kostrzyna reformacji. Według przekazów kronikarskich konwent został ostatecznie zamknięty w 1547 roku, natomiast kościół klasztorny już od 1539 roku do 1593 pełnił funkcję fary luterańskiej, ze względu na uszkodzenie kolegiaty wywołane pożarem.
W 1635 zawaliły się sklepienia trzech wschodnich przęseł dawnego kościoła klasztornego. Przęseł tych już nie odbudowywano, lecz skrócono kościół o około 20 metrów. W 1717 roku zawaliła się wieża, niszcząc sklepienia w zachodniej części kościoła. Odbudowę przeprowadzono w latach 1734-1736, ale sklepienia zastąpiono tylko stropami. W XIX stuleciu część podominikańskiego kompleksu wykorzystywana była jako szkoła, koszary i spichlerz. W latach 1927-1928 przeprowadzono generalny remont ostatnich zachowany zabudowań, które przystosowano do pełnienia funkcji świeckich.
Architektura
Klasztor dominikanów myśliborskich znajdował się w południowej części miasta, na trapezowatej w planie działce sąsiadującej od południa z miejskimi murami obronnymi. Miał formę czworoboku z trzema skrzydłami zabudowań klauzury i kościołem po ich północnej stronie. Pośrodku funkcjonował czworoboczny wirydarz – otoczony podsklepionymi krużgankami ogród w którym wypoczywano i uprawiano warzywa bądź zioła.
Kościół był budowlą murowaną z cegły, orientowaną, jednonawową, pierwotnie bardzo długą, ośmioprzęsłową, zamkniętą wielobocznym przęsłem od wschodu. Prezbiterium nie zostało zewnętrznie wyodrębnione z budowli, a całość opięta była regularnym rytmem przypór. Fasada zachodnia zaopatrzona była w wysokie, ostrołuczne okno, pierwotnie flankowane nieco niższymi, również ostrołucznymi blendami, nad którymi znajdowały się blendy koliste. Wysokie, ostrołuczne okna znajdowały się też pomiędzy przyporami od północy i wschodu natomiast na południu otwory musiały być niższe z powodu dachu krużganka.
Wejście do kościoła od północy stanowił dwudzielny portal z około 1300 roku. Zbudowano go z wysokich na 0,4 metra ceramicznych segmentów, składających się na finezyjne profilowanie ościeży i archiwolt, utworzonych z naprzemiennego rytmu wałkowych i gruszkowych w przekroju lasek, jakby przechodzących pod strefą kapiteli, ozdobionych naturalistycznie wyrzeźbioną roślinnością (zaznaczone żyłki liści, postrzępione krawędzie, różnorodnie ukształtowane gałęzie). Wnętrze kościoła oryginalnie nakryte było sklepieniem krzyżowo – żebrowym, podzielonym na przęsła prostokątne i wschodni wielobok. Gruszkowe w przekroju żebra opuszczone były na służki, schodzące do gzymsu obiegającego wnętrze pod oknami. W niektórych przęsłach pod gzymsem znajdowały się ostrołukowe nisze.
Skrzydło zachodnie zabudowań klauzury mieściło w przyziemiu w części północnej (graniczącej z kościołem) trójprzęsłową sień przykrytą sklepieniem krzyżowo – żebrowym. W części południowej, oddzielonej bliżej nieznaną izbą, znajdowały się dwa pomieszczenia: jedno przykryte sklepieniem kryształowym, drugie palmowym wspartym na jednym filarze. Przypuszcza się, że w pomieszczeniach tych mógł znajdować się refektarz lub kuchnia. Piętro przeznaczone było na cele dla zakonników.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego częściowo zachował się kościół klasztorny, bez prezbiterium oraz z przebudowaną fasadą zachodnią z wieżą szkieletową z 1738 roku. Niestety przekształcone zostały także wszystkie otwory okienne, wnętrze podzielono na kondygnacje a znaczne partie ścian zostały przelicowane. Najcenniejszym elementem architektonicznym jest portal północny. Przetrwało również zachodnie skrzydło dawnej klauzury z dwoma pomieszczeniami przykrytymi sklepieniem kryształowym i palmowym oraz krzyżowo – żebrowym nad sienią. W przyziemu elewacji południowej zachowały się częściowo przekształcone ostrołukowe arkady okien. Swe siedziby mają w zabudowaniach Myśliborski Ośrodek Kultury oraz Miejska i Powiatowa Biblioteka.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Jarzewicz J., Gotycka architektura Nowej Marchii, Poznań 2000.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.