Historia
W okresie wczesnego średniowiecza na wyspie na jeziorze Morzycko istniał gród pomorski, opanowany w 1263 roku przez margrabiów brandenburskich. Z inicjatywy nowych władców na przełomie XIII i XIV wieku lokowano miasto Moryń (Mohrin), które w ciągu pierwszej połowy XIV wieku otoczono kamiennymi murami obronnymi. Prace zapewne rozpoczęto około 1306 roku, kiedy to Moryń po raz pierwszy nazwany został mianem civitas.
W 1320 roku Moryń wszedł w skład miast Nowej Marchii, a w XV wieku stanowił własność zakonu krzyżackiego. Podczas jego rządów, w 1433 roku, obwarowania miasta nie spełniły swej roli, gdyż Moryń został zniszczony przez husytów w trakcie polsko-czeskiej wyprawy na ziemie zakonu, która poprzez Nową Marchię dotarła aż do wybrzeży Morza Bałtyckiego. Stan fortyfikacji był wówczas tak opłakany, iż rozważano nawet ich całkowitą rozbiórkę, jednak już po 1442 roku mury naprawiono i podwyższono. Być może w trakcie tych prac zostały one przystosowane do użycia ręcznej broni palnej (przedpiersia z otworami strzeleckimi).
W XVII wieku, w czasie wojny trzydziestoletniej i po jej zakończeniu, miasto wraz z fortyfikacjami trzykrotnie było niszczone przez pożary. W 1755 roku rozebrano przedbramia i zasypano fosy, na miejscu których utworzono ogrody. Obwałowania zniwelowano całkowicie w 1819 roku, tworząc na ich miejscu aleję spacerową, zaś bramy miejskie wyburzono w końcu XIX wieku. W 1870 roku rozebrano dość znaczny, około 100 metrowy odcinek muru po stronie zachodniej. Prace renowacyjne części zachowanego obwodu prowadzono w latach 90-tych XX wieku.
Architektura
Mury obronne otaczały miasto nieregularnym owalem o średnicy 300 metrów i powierzchni około 15 ha. Plan miasta zbliżony był nieco do okręgu, ale północny odcinek był prosty. Od wschodu i częściowo południa Moryń zabezpieczały wody Jeziora Morzycko, a od północy podmokłe tereny strumienia Słubia, łączącego Morzysko z mniejszym jeziorem po stronie zachodniej. Za strumieniem, na wywyższeniu terenu usytuowany był zamek, nie połączony z obwarowaniami miasta. Centralną część Morynia zajmował plac rynkowy z kościołem farnym w północno – wschodnim narożniku, oddalonym od obwarowań parcelami zabudowy mieszkalnej. Po wewnętrznej stronie murów prawdopodobnie miasto obiegała uliczka podmurna, ułatwiająca komunikację w razie zagrożenia.
Do budowy murów obronnych użyto granitowych otoczaków o zróżnicowanej wielkości, układanych warstwami wyrównywanymi mniejszymi okrzeskami. Kamienie łączono zaprawą wapienno – glinianą. Długość obwodu wynosiła pierwotnie około 1420 metrów, a wysokość murów dochodziła do 6,5-7 metrów. W przyziemiu posiadały grubość 1,2 metra. Nie wiadomo jak pierwotnie były zwieńczone. W późnym średniowieczu posiadały proste przedpiersie przeprute otworami strzeleckimi. Przed nimi zewnętrzną strefę obwarowań stanowiła fosa.
Mury wzmocnione były 40 prostokątnymi basztami wykuszowymi, rozmieszczony na całym obwodzie, ale w nierównych odstępach od 25 do 40 metrów. Baszty były otwarte od strony miasta i wysunięte przed sąsiednie kurtyny na 1,7 – 2,1 metra. Od strony wewnętrznej zostały zlicowane z murami. Wysokością przewyższały mury o jedną kondygnację. Ich zróżnicowana szerokość wahała się od 5,2 do 6,1 metra. Prawdopodobnie podzielone były drewnianymi stropami na przyziemie oraz dwie górne kondygnacje bojowe. Większość z nich, o ile nie wszystkie, nie posiadała zadaszenia.
W ciągu murów znajdowały się dwie bramy miejskie: Mieszkowicka od strony południowej i Młyńska (zwana także Chojeńską) od strony zachodniej. W północno – wschodniej baszcie wykuszowej umieszczono mniejszą furtę Jeziorną, zwana także Wodną, prowadzącą do zamku. Zapewne w XV wieku, a na pewno przed 1500 rokiem, obok bramy Mieszkowickiej wybito nowy przejazd. Poprzedni zamurowano, a przed samą budowlą wzniesiono przedbramie. Być może podobnie postąpiono w przypadku drugiej bramy.
Stan obecny
Do naszych czasów zachowała się prawie pełna linia murów obronnych o długości około 1325 metrów, za wyjątkiem rozebranego odcinka w zachodniej części obwodu. Nie zachowały się także bramy z przedbramiami, ale widoczna jest furta i 27 baszt wykuszowych (część zachowana w postaci ruiny). Wysokość murów nie jest pełna, obecnie miejscami dochodzi dziś do 4,5 metra. Korona jest obniżona zwłaszcza po stronie wewnętrznej, z powodu podniesienia poziomu miasta od czasów średniowiecza.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, fortyfikacje miejskie – mury obronne, K.Kalita-Skwirzyńska, nr 4204, Moryń 2001.
Kuna M., Średniowieczne mury miejskie w powiecie gryfińskim na tle sieci miast warownych Pomorza Zachodniego i dawnej wschodniej Brandenburgii, “Rocznik Chojeński” nr 7, Chojna 2015.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.