Historia
Kościoła farny w Moryniu wybudowany został na początku drugiej połowy XIII wieku. Jako pierwsze powstały wschodnie partie budowli, a więc prezbiterium i transept, datowane na około 1250 – 1265 rok. Następnie wymurowano nawę główną, po niej nawy boczne, a jako ostatnia powstała wieża u schyłku XIII wieku lub początku XIV wieku. Zakończeniem średniowiecznego procesu budowlanego było dodanie w pierwszej połowie XV wieku kaplicy do południowej elewacji transeptu.
Pierwsza wzmianka o kościele pojawiła się w dokumencie z 1263 roku, w którym książę pomorski Barnim I przekazał patronat nad świątynią klasztorowi w Ückermünde (Wkryujście) nad Zalewem Szczecińskim. Od drugiej połowy XIII wieku Moryń wraz z okolicznymi ziemiami pogranicza Księstwa Pomorskiego przyłączony został do państwa brandenburskiego. W roku 1350 margrabiowie Ludwik Starszy i Ludwik Rzymski przekazali patronat nad kościołem w Moryniu kolegiacie myśliborskiej.
W okresie wojny trzydziestoletniej zniszczeniu uległy prawdopodobnie dachy i górne partie kościoła. Patronat nad protestancką już wówczas świątynią pełnili członkowie rodziny von Schönebeck, zarządzający majątkami w Moryniu i Gądnie. W 1756 roku zbudowano drewniane zwieńczenie wieży, zaś w XIX wieku w świątyni przeprowadzono niewielkie prace remontowe. Od 1945 roku budowla przejęta została ponownie przez społeczność katolicką.
Architektura
Kościół zbudowany został na lekko wyniesionym terenie w północno – wschodniej części małego miasta, jako orientowana względem stron świata budowla trójnawowa, pseudobazylikowa, o dwuprzęsłowym korpusie wielkości wnętrza 16,8 x 13,2 metra, z transeptem o wymiarach 17,4 x 8,8 metra, nieznacznie wystającym poza nawy boczne, prostokątnym, wydłużonym prezbiterium o wymiarach 8,6 x 11,4 metra i czworoboczną zakrystią która przylegała do północnej ściany prezbiterium. Dodatkowo na osi fasady zachodniej dobudowano masywną, prostokątną w planie wieżę z przejazdem w przyziemiu, a do południowej elewacji transeptu przystawiono wieloboczną kaplicę.
Kościół wymurowany został w całości z kwadr granitowych o zróżnicowanym stopniu obróbki w poszczególnych partiach murów. Najstaranniej opracowano kwadry w ścianach prezbiterium i transeptu, ułożone w równe warstwy. W nawach bocznych zastosowano już układ nieregularny, a szerokie spoiny wypełniono zaprawą i okrzeskami. Bryła kościoła nie powstała jako budowla jednolita, gdyż ściany naw bocznych nie zostały związane organicznie z murami transeptu i wieży, co sprawiło wrażenie dostawionych w dość niestaranny sposób. Na zachodnich elewacjach ramion transeptu, ponad dachami naw bocznych pozostawiono zarysy łuków zamurowanych okien, widoczne także od strony wnętrza ponad arkadami. Gdyby zostały przeprute to byłyby niefunkcjonalne, nawet przy znacznie łagodniejszym spadku dachu. Musiały być zatem projektowane bez uwzględnienia naw bocznych, a co za tym idzie przy wznoszeniu wschodniej części kościoła nawy boczne nie były przewidziane.
Elewacje prezbiterium kościoła rozczłonkowane zostały trzema oknami z każdej strony, przy czym wschodnia ściana dodatkowo zwieńczona była trójkątnym szczytem zdobionym blendami. W południowej ścianie umieszczono portal o dwuuskokowych ościeżach. Elewacje transeptu opracowano podobnie, z trójkątnymi szczytami i wąskimi blendami. W północnej ścianie transeptu umieszczono kolejny portal, ponad którym znalazł się okulus, flankowany dwoma wąskimi rozglifionymi oknami. W prezbiterium i transepcie otwory okienne, portale i blendy charakteryzowały się ostrołukowymi kształtami i obustronnymi rozglifieniami. Prawdopodobnie podobne były także okna w obu elewacjach naw bocznych, gdzie przebito po cztery, rytmicznie rozmieszczone okna. Wieża zamykająca bryłę od zachodu, została ukształtowana jako budowla obronna, z otwartą kruchtą podwieżową. Jej okna były wąskie, szczelinowe i ostrołuczne.
Wnętrze kościoła przekryto stropem, jedynie nawy boczne, których zewnętrzne ściany uformowano znacznie niższe od arkad międzynawowych, nakryto bezpośrednio połaciami dachów pulpitowych. Nawy boczne i ramiona transeptu otwarto do środka budowli ostrołucznymi arkadami, za wyjątkiem arkady wschodniej o łuku półkolistym. Wszystkie wsparto na masywnych filarach. Wnętrze świątyni ozdobione zostało w średniowieczu polichromiami ściennymi. Pośród nich w dolnej części arkady transeptu w pierwszej połowie XV wieku, przedstawiono dwóch diabłów siedzących przy stole i jednego grającego na flecie. Sąsiednia scena ukazała diabła wpychającego dwie postaci kobiece do naczynia.
Stan obecny
Kościół należy do grupy najstarszych, zachowanych zabytków sakralnych Pomorza Zachodniego. Przetrwał do dnia dzisiejszego bez większych zmian i nowożytnych przekształceń, dzięki czemu jest najlepiej zachowaną na terenie północnej Polski, dużą budowlą sakralną wzniesioną z kostki granitowej. Tylko niektóre otwory okienne od strony południowej uległy poszerzeniu, a jeden z czterech portali zamurowaniu. Ponadto wieża zwieńczona została hełmem o barokowej formie. Wewnątrz prezbiterium znajduje się unikatowa, pochodząca z okresu budowy kościoła kamienna mensa ołtarzowa – najstarszy tego typu obiekt na terenie Polski. Wnętrze świątyni wciąż zdobią średniowieczne polichromie ścienne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Jarzewicz J., Gotycka architektura Nowej Marchii, Poznań 2000.
Jarzewicz J., Kościoły romańskie w Polsce, Kraków 2014.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
Świechowski Z., Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.
Świechowski Z., Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1990.