Historia
Pierwszą drewnianą strażnicę, chronioną przez jeziora i bagna, zakon krzyżacki wybudował około 1280 roku. Początkowo zamek Mohrungen pełnił funkcję prokuratorii, a potem, od 1331 roku wójtostwa w komturii elbląskiej. Prace nad jego budową zakończono około 1380 roku.
W czasie wojny polsko – krzyżackiej w 1414 roku zamek zdobyły wojska polskie. Ponownie zamek został zdobyty przez oddziały propolskiego Związku Pruskiego podczas wojny trzynastoletniej. Pod koniec wojny zamek odbił wielki szpitalnik i komtur elbląski Henryk Reuss von Plauen, jeden z wybitnych wodzów krzyżackich. W wyniku drugiego pokoju toruńskiego z 1466 roku zakon utracił między innymi Elbląg, a za sprawą Plauena nową siedzibę komturstwa umieszczono w Morągu. Przetrwała ona jednak tylko do 1474 roku, potem przywrócono znów prokuratorię.
Po 1525 roku i sekularyzacji zakonu krzyżackiego budowla stała się rezydencją starostów, którymi przez wiele lat byli przedstawiciele rodziny Dohnów. Po wybudowaniu przez nich w końcu XVI wieku pałacu położonego w zachodnim narożu murów miejskich, rozpoczął się proces degradacji zamku, choć jeszcze w 1584 roku budowniczy Blasius Berwart przeprowadził jego renowację na zlecenie margrabiego Jerzego Fryderyka. W 1616 roku zawaliła się główna wieża zamkowa, a w czasie wojen szwedzkich zabudowania doznały dalszych zniszczeń. W XIX wieku zamek został w większości rozebrany.
Architektura
Zamek wybudowano na szerokim cyplu wcinającym się w jezioro Morąskie. Od południa i zachodu oblewały go wody jeziora, a od wschodu i północy fosa, zasilana wodami potoku Młyńskiego. Po stronie północno – wschodniej ulokowano miasto, w planie zbliżone nieco do owalu i ufortyfikowane, lecz stanowiło ono osobny system obronny, nie związany z zamkiem krzyżackim.
Morąski zamek pierwotnie był założeniem jednoskrzydłowym, na planie zbliżonym do trapezu o wymiarach 55 x 75 metrów. Brama wjazdowa umieszczona była od strony północno – zachodniej, a więc po przeciwnej stronie głównego domu zamkowego o wymiarach 28,5-31 x 11 metrów, który znajdował się od strony jeziora, w południowo – wschodnim narożu. W jego przyziemiu znajdowały się trzy pomieszczenia, z których dwa prawdopodobnie zwieńczone były sklepieniami krzyżowo – żebrowymi. Po podniesieniu rangi zamku do wójtostwa, powiększony miał zostać dziedziniec, a do głównego domu miały zostać dobudowane dwa boczne skrzydła, co nadałoby całości kształt zbliżony do litery „U”, lecz zmiany te wprowadzone mogły zostać dopiero po okresie krzyżackim.
Całość rdzenia zamku obwiedziona była drugim, zewnętrznym obwodem murów, który tworzył obszar międzymurza. To nim, dookoła całego zamku wiódł wjazd na wewnętrzny dziedziniec. W sąsiedztwie głównego domu, w narożniku południowym zewnętrznego muru znajdowała się niewielka wieża czworoboczna, a w narożniku wschodnim, dobudowana później, masywniejsza wieża cylindryczna, być może przystosowana do użycia broni palnej. Zapewne od północnego – zachodu przylegało do zamku gospodarcze przedzamcze.
Stan obecny
Do dziś przetrwały dwa mocno przebudowane i obniżone skrzydła zamkowe. Północno – zachodnie z bramą i dużo późniejsze północno – wschodnie oddzielone od miasta fosą. Od 2001 roku obszar zamku należy do prywatnego właściciela, który odgruzował i zabezpieczył część zachowanych murów. W 2002 roku na drewnianych stropach budynku bramnego odkryto renesansowe polichromie o bogatej ornamentyce, z elementami kwiatowymi i ciekawymi wizerunkami męskich i damskich postaci.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Garniec M., Garniec-Jackiewicz M., Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Knyżewski M., Formy siedzib średnich i niższych rangą urzędników krzyżackich w granicach obecnej Polski, „Archaeologia Historica Polona”, 26/2018.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Wagner A., Murowane budowle obronne w Polsce X – XVII wieku, tom 1, Warszawa 2019.