Historia
Kościół św. Michała zaczęto budować pod koniec pierwszej lub w drugiej ćwierci XIV wieku, po założeniu w 1321 roku przez zakon krzyżacki wsi Miłoradz (Mielenz, pierwotnie Miloradesdorf). Prace budowlane nad świątynią z pewnością ukończone były przed 1405 rokiem, kiedy to miejscowy proboszcz zakupił srebro w celu wykonania kościelnych precjozów. W akcie fundacyjnym miejscowa parafia obdarzona została czterema wolnymi włókami uposażenia, a dwa lata później odnotowany został miejscowy pleban.
W 1637 roku naprawiona miała zostać grożąca zawaleniem drewniana dzwonnica kościoła. Runęła ona w 1818 roku podczas huraganu, przez co w 1821 roku rozebrano zniszczoną górną kondygnację wieży wraz ze szczytem korpusu. W 1858 roku ówczesny proboszcz usunął podstawę wieży.
Architektura
Kościół powstał jako prosta budowla salowa, wzniesiona na planie prostokąta o szerokości wnętrza 9,2 metra i długości 19 metrów, z prezbiterialną wschodnią częścią wyróżnioną jedynie szczytem, bogato dekorowanym w sterczyny i blendy, przedzielone tynkowanymi pasami i lizenami. Od strony północnej dostawiona została mała zakrystia, a przy zachodniej części ściany południowej kruchta. Po stronie zachodniej kościoła pierwotnie usytuowana była charakterystyczna dla gotyckich, wiejskich kościołów z rejonu Żuław murowano – drewniana wieża.
Ściany kościoła posadowiono na niskim, profilowanym cokole. Pozostawiono je gładkie, przebite jedynie ostrołucznymi, profilowanymi uskokami oknami. Trzy takie utwory umieszczono w ścianie południowej, natomiast w elewacji wschodniej utworzono na osi wysokie okno lancetowate, w całości osadzone w partii szczytowej. Pod szczytem poprowadzono tynkowany fryz, a pod oknem umieszczono zamkniętą odcinkowo wnękę, zapewne przeznaczoną na rzeźbioną figurę. Fryz oraz blendy szczytu pierwotnie były pokryte barwnymi malowidłami o motywach maswerkowych. Strona północna kościoła, zgodnie z częstą w średniowieczu praktyką, pierwotnie pozbawiona była okien.
Wejście do kościoła poprowadzono od południa, poprzez ostrołuczny, profilowany, uskokowy portal. Podobny ale wyposażony w więcej uskoków portal wiódł z korpusu kościoła do zakrystii, połączone było też z nawą przyziemie wieży. Wnętrze nie zostało podsklepione, przykryto je drewnianą więźbą dachową, która utworzyła kolebkę, a powyżej niskie poddasze (do takiej formy powały przystosowano okna po stronie wschodniej).
Stan obecny
Kościół w Miłoradzu to obecnie niewielka, ale malownicza gotycka budowla o wyważonych proporcjach i wysokiej jakości detalach architektonicznych, zachowana bez większych zniekształceń nowożytnych, za wyjątkiem rozebranej wieży zachodniej, po której ślady do dziś pozostają na zachodniej elewacji świątyni, częściowo zmodernizowanego szczytu kruchty i rekonstruowanej korony murów korpusu. Na szczególną uwagę zasługują częściowo zachowane malowidła maswerkowe w płycinach szczytu prezbiterium. Wewnątrz znajduje się drewniany strop, który nadal jest przymocowany do średniowiecznej konstrukcji dachu. Wyposażenie wnętrza pozostaje w większości barokowe, przetrwał jedynie XIV-wieczny krucyfiks. Obok współczesnej dzwonnicy stoi pęknięty dzwon z około 1400 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Schmid B., Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Die Städte Neuteich und Tiegenhof und die lädlichen Ortschaften, Danzig 1919.