Miłobądz – kościół św Małgorzaty

Historia

   Parafia w Miłobądzu miała zostać założona w 1250 roku. Do budowy murowanego kościoła zapewne przystąpiono we wczesnych latach XIV wieku, być może za urzędowania odnotowanego w 1320 roku w źródłach pisanych plebana o imieniu Henricus. Prawdopodobnie wzniesiono wówczas prezbiterium wraz z zakrystią i szczytem, które po zamknięciu tymczasową ścianą oddano do użytku. Następnie w drugiej połowie XIV wieku dobudowano korpus nawowy i wieżę.
   W Miłobądzu często zatrzymywali się biskupi włocławscy w trakcie swych podróży wizytacyjnych po Pomorzu. W 1523 roku proboszczem w Miłobądzu był Maurycy Ferber, późniejszy zwierzchnik Mikołaja Kopernika. Pod koniec XVI wieku kościół został zajęty przez ewangelików i podupadł, ale po powrocie w ręce katolików w 1643 roku został wyremontowany.
   Późnonowożytny remont kościoła przeprowadzony został w 1896 roku, kiedy też wzniesiono nowe ogrodzenie dookoła świątyni. W 1945 roku, pod koniec II wojny światowej zabytek uległ częściowemu zniszczeniu, gdy w trakcie walk spalona została wieża. Odbudowę ukończono do 1956 roku, a w 1961 roku wezwanie kościoła zmieniono ze św. Małgorzaty na Macierzyństwa NMP.

Architektura

   Kościół uzyskał spore rozmiary jak na parafialną budowlę wiejską. Utworzył go jednonawowy korpus, węższe, zamknięte wielobocznie prezbiterium po stronie wschodniej, prostokątna w planie zakrystia przy ścianie północnej oraz wysoka czworoboczna wieża na osi elewacji zachodniej. Bryłę uzupełniła wieloboczna wieżyczka schodowa w południowym kącie między nawą a prezbiterium, zapewniająca dostęp na poddasze.
   Mury kościoła zostały z zewnątrz wzmocnione licznymi uskokowymi przyporami, między którymi w nawie i prezbiterium przebito pierwotnie ostrołuczne okna. Krótsze boki nawy oraz zakrystii zaopatrzono w gotyckie szczyty i półszczyty zdobione blendami, wimpergami i sterczynami. Wysokimi blendami ozdobiono też elewacje wieży. Ponad nimi najwyższą kondygnację obramiono tynkowanymi fryzami i wyposażono z każdej strony po trzy ostrołukowe, uskokowe przeźrocza. Bardziej nietypowe prostokątne wnęki utworzono w ścianie południowej nawy. Być może pierwotnie mieściły one dodatkowe dekoracje, podobnie jak nisza po południowej, wielobocznej stronie prezbiterium. Prezbiterium dodatkowo wyróżniono tynkowanym fryzem pod okapem dachu.
   Do wnętrza wiodły trzy ostrołukowe portale: zachodni w przyziemiu wieży i południowy w nawie. Trzecie wejście od południa w murze prezbiterium użytkowane było przede wszystkim przed wniesieniem nawy, później korzystał z niego zapewne głównie pleban. Wewnątrz w prezbiterium założono sklepienie gwiaździste z ceglanymi żebrami podwieszanymi na konsolach, nawę natomiast przykryto płaskim drewnianym stropem. Obie części rozdzieliła ostrołucznie zamknięta arkada tęczy. Zakrystia przykryta została sklepieniem kolebkowym, prawdopodobnie pierwotnie podsklepione było też przyziemie wieży.

Stan obecny

   Kościół zachował się w dobrym stanie, z niezmienionym od czasów średniowiecza układem przestrzennym. Zniszczenia oraz przekształcenia dotknęły przede wszystkim koronę murów w wieży, nawie i prezbiterium, gdzie nie zachował się pierwotny gzyms podokapowy. Powiększone zostały też okna w nawie i prezbiterium, a na wieżę nałożono nowy hełm.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół pw. Macierzyństwa NMP, M.Ruszkowska, nr 6019, Miłobądz 1985.
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Landkreis Danzig, Danzig 1885.

Grzyb A., Strzeliński K., Najstarsze kościoły Kociewia, Starogard Gdański 2008.